LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 8.12.2016

 

tuong-tang-DUONG-HUONG-LY_n

 

Có đôi lúc, chỉ viết lằng nhằng, tưởng dễ, nhưng lại không kịp thở. Việc này viết nọ, chẳng đâu vào đâu, cứ thế, ngốn hết một ngày, Đã đến lúc cảm thấy quý từng giây, từng phút. Thì hãy nhìn xem, một ngày, đã làm được chưa? Đã vùn vụt vó ngựa thoáng qua. Phía bên ngoài cửa sổ, kìa, một bông hoa vừa rụng, một chiếc là vừa rơi, một tiếng chim vừa vang ra đã im bặt. Một niềm vui vừa đến, chưa tận hưởng, đã tắt ngúm. Vậy nên, đã từ lâu, không còn những buổi sáng cà phê, tán gẫu cùng bạn bè; đã không thiết tha những buổi chiều ngồi đối ẩm là đà men say ngà ngà.

Thế cần gì?

Thú thật, chẳng rõ nữa. Chỉ biết mỗi ngày cắm mặt xuống bàn phím dù đã nhiều lần tự răn, ở ngoài cánh cửa mới là đời sống, sự sống, hãy níu lấy nó mà đu đưa phiêu bồng cùng năm tháng. Nhủ thế, nhưng lại quên. Vậy nhớ cái gì? Chẳng biết nốt. Đôi khi sự tồn tại của một đời người, đến lúc nào đó lại cảm thấy vô nghĩa lý quá. “Hãy cứ vui chơi cuộc đời / Dù ngày mai em như chim bay/ Bỏ quên đây một người/ Hát bên trời gian dối/ Dù ta như con đường dài vắng người” (T.C.S). Chẳng phải gian dối đâu. Cảm hứng ấy, nó đến, trong khoảnh khắc ấy, nó có thật. Dù rằng, chỉ là một sự mộng tưởng, tơ tình đơn phương đã đến từ một phía.

Nghĩ thế vì rằng, trưa hôm qua nằm đọc lại tạp chí Văn (số 13.7.1973), chủ đề về 5 nhà văn nữ nổi tiếng của văn đàn miền Nam thuở ấy. Đọc vui vơ, cũng tựa như bước vào một nơi bán đồ cũ, thoáng thấy cái này, cầm lên cái kia. Rồi lại quên. Chẳng ai giữ gìn lai một kỷ vật đã cũ? Có thế có mà cũng có thể không. Chỉ biết rằng, Bùi Giáng là dân chơi thứ thứ thiệt. Nào ngờ, khoảng thời gian đó, ông vừa hoàn thành tập Thơ đươi ươi. Không rõ vì sao, sau này không in? Đọc lại bài thơ, ông đã viết tặng Túy Hồng. Sinh hoạt nghệ thuật thuở ấy, có 2 Túy Hồng. Một, diễn viên kịch; một, nhà văn. Đọc thơ ắt nhận ra ông viết tặng ai.

Cô khép hai chân lúc lên đàng

Cô cười nức nở ngửa nghiêng ngang

Cô ở bên trời xa rộng quá

Cô về mộng tưởng đỏ bừng trang

Làm thơ lếu láo tôi ghi chép

Cô Túy Hồng ơi đỏ một hàng

Cô đọc giùm tôi tôi viết giúp

Con người ngủ giữa rú rừng hoang

Đọc thêm một khổ thơ khác. Mà thôi. Lại nhớ về cô Túy Hồng kịch sĩ. Thời ấy, đang học tiểu học, y rất mê chương trình kịch có cô đóng, phát trên ti vi. Chẳng nhớ ban kịch này tên gì chỉ nhớ lúc kết thúc thường có tiếng hát: “Thôi anh đi về đi, xa nhau rồi, thương nhau mà chi, năm canh dài nước mắt đìu hiu... Anh nhớ chăng ngày xưa đôi ta nghèo…”. Loáng thoáng nhớ. Và quên. Đọc lại 5 nhà văn nữ thời ấy, ngẫm ra chỉ có Nhã Ca giàu nội lực nhất, bà cho biết: “Thi sĩ mà tôi thán phục nhất có lẽ phải kể Salomon, tác giả thi thiêng trong Cựu ước. Bút hiệu tôi mang do sự thán phục ấy mà có”. Thật lạ, thời ấy, nhà văn có thể sống được vì họ có quyền lập nhà xuất bản tư nhân. Ngoài các ông Đông Hồ có Bốn Phương, Nguyễn Hiến Lê lấy tên mình đăt tên cho nhà xuất bản v.v… các “nhà văn trẻ” thuở ấy cũng không khác. Chẳng hạn, Nguyễn Thị Hoàng có Hoàng Phương Đông; Nguyễn Thị Thụy Vũ có Kim Anh, Kẻ Sĩ; Nhã Ca có Thương Yêu…

Hiện nay, một loạt tác phẩm của nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ vừa được NXB Hội Nhà văn tái bản: tiểu thuyết Khung rêu, Nhang tàn thắp khuya, Thú hoang, Chiều xuống êm đềm, Như thiên đường lạnh, Ngọn pháo bông, Cho trận gió kinh thiên; tập truyện ngắn Lao vào lửa, Mèo đêm, Chiều mênh mông. Với y, tiểu thuyết hay nhất của Thụy Vũ vẫn là Cho trận gió kinh thiên; truyện ngắn hay nhất là Lòng trần. Ngày nọ, gặp nhau tại Chi nhánh Hội Nhà văn ở phía Nam, nhân nhắc lại chuyện cũ, bà có kể mẩu chuyện khá hay.

Chuyện rằng, ngay sau năm 1975, giữa thời khốn khó ở khu lao động Sài Gòn có một người đàn ông tự xưng “Đại đế ve chai”. Mỗi ngày, hắn ta phát tiền cho nhóm nhà văn nổi tiếng của miền Nam đang thất sủng, thất nghiệp đi lùng mua đồ cổ tận các hang cùng ngõ hẽm. Mỗi sáng, họ tập trung lại nhận tiền, chiều về “báo cáo kết quả” trong ngày. Với số tiền được giao đó, các nhà văn đó có thể kiếm được chút cháo đắp đổi qua ngày. Cũng là cách kiếm sống lương thiện. Nói như nhà thơ Nguyễn Tất Nhiên: “Tình cũng khó theo thời cơm áo khó/ Dìu nhau đi dưới bóng nợ nần”. Dù thế nào, con người ta vẫn có thể sống được.

Ngày nọ, từ Vĩnh Long, Nguyễn Thị Thụy Vũ lên Sài Gòn thăm bạn văn của một thời. Tất nhiên, để có thể gặp đông đủ mọi người, bà phải  tìm đến “giang san” của “Đại đế ve chai”. Như mọi chiều, nơi ấy thường bày ra cuộc nhậu. Chắc rằng cũng chỉ các loại “bia lên cơn”, rượu đế, rượu cây lý, tệ hơn nữa là rượu pha thuốc rày, nói chung chỉ là chất lên men thủ công. Loại bia này, ở ngoài Huế, anh em văn nghệ sĩ gộp chung, gọi  “bia khổ”. Đơn giản chỉ vì uống say, rất nhức đầu nhưng khổ nổi là rất khó…. đi tè. Thế mới là khổ.

Chắc chắn, thuở ấy, Nguyễn Thị Thụy Vũ còn trẻ đẹp nên “Đại đế ve chai” mới buông tuồng một câu khó nghe: “Cô có dám đái thi với tôi không”? Bà hỏi lại lại một lần nữa câu hỏi ấy, xác định đùa hay thật. Hắn ta vẫn đáp lại như trước. Nào ngờ, ngay lập tức, chỉ trong nháy mắt, bà co chân đạp tung cả bàn nhậu. Mẩu chuyện này, bà vợ của nhà văn Văn Quang có mặt hôm ấy xác nhận có thật. Năm đó, bà mới chừng gần 36 xuân. Nay đã gần 80 tuổi rồi, giọng kể của bà vẫn rành rọt, đâu ra đó. Thời còn trẻ, máu còn nóng, hào khí ngất trời, ai cũng chọn lấy phép ứng xử như bà. Thế mới là phụ nữ miệt vườn. Đừng có giỡn mặt.

Đọc Nguyễn Thị Thụy Vũ, người ta hay nhắc đến những trang viết số phận vũ nữ, gái bán bar với nhiều chi tiết được thể hiện bằng con mắt quan sát của một nhà báo. Sở dĩ có được những trang viết sống động, tươi mới này, bà cho viết, từ năm 1961, khi từ quê nhà Vĩnh Long lên Sài Gòn học tiếng Anh, sau, bà đi dạy cho các cô bán Snack Bar. Nhờ đó, bà đã có chất liệu ngồn ngộn, chân thực để viết. Riêng y vẫn thích nhất, một điều cần ghi nhận, ngoài lời ăn tiếng nói rặt ròng Nam bộ, tác giả còn có biệt tài quan sát khi miêu tả sinh hoạt nghệ thuật quen thuộc ở nông thôn miền Nam thuở ấy, chẳng hạn hát bội đình làng, giải sầu ca vọng cổ; ngoài ra còn là sự miên tả các món ăn dân dã, quê mùa rất đỗi thân thương… nay, đã ít nhiều trở thành dĩ vãng.

Mà, chính sự phong phú, đa dạng về ngôn từ sẽ giúp người đọc hiểu hơn nữa về con người, vùng đất mà những nhà văn thế hệ trước đã từng “khai phá” bằng ngôn ngữ miền Nam như Hồ Biểu Chánh, Phi Vân, Sơn Nam, Bình Nguyên Lộc, Ngọc Linh… Nói cách khác, cách sử dụng ngôn từ ấy đã góp phần lưu giữ lại tiếng nói, cách phát âm một thời của bà con miệt vườn ở miền Nam đất Việt. Suốt mấy ngày liền, đọc lại Nguyễn Thị Thụy Vũ và làm công tác chú thích. Nhiều ngôn từ, với y, không phải dễ hiểu. Đã hiểu, đôi lúc bật lên cười tủm tỉm một mình. Âu cũng là thú đọc sách.

Thử liệt kê xem sao, chẳng hạn, trong Chiều xuống êm đềm: “Cụ bà không xuống nhà sau cứ xẩn bẩn bên chồng”. Xẩn bẩn: Lẫn quẫn, tới lui một chỗ. “Con phải vẹt tụi nó ra, để tụi nó đánh đùn cục với nhau có ngày con tức hộc máu mà chết chớ chẳng chơi”. Vẹt: vạch, tách rời.” Rồi khi thân mẫu cụ bắt đầu ăn giả bữa thì cụ ông cho mai mối tới xin cưới cụ”. Ăn giả bữa: Ăn bù lại sau những ngày bị ốm bỏ ăn. “Bà Chủ a xề lại gần” A xề: Xích lại gần. “Sau này, vì thấy cụ ông thường ươn yếu nên cụ ít đến nhà bà Chủ Bến Chùa”. “Ươn yếu”: Yếu xìu, chưa khỏe hẳn. “Cụ bà và mụ em gái to to nhỏ nhỏ chuyện vãn với nhau rồi cười giòn khấm khứu”. Khấm khứu: Thể hiện thái độ cười nhưng không muốn người khác hay biết. “Đầu óc hoang mang vì cơn mơ màng phiêu diễu”. “Phiêu diễu”: Một cách phát âm của “phiêu diêu” - nhẹ nhàng, bềnh bồng; “Bữa giỗ tiên trong chiều nay, dưới bàn tay khéo léo của cô Năm Kim Ngọc và dưới tài chỉ huy linh động của bà Chủ Bến Chùa nên rất bĩ bàng, khéo léo”. Lâu nay, cứ nghĩ “bỉ bàng” là “bẽ bàng” nào ngờ “Bĩ bàng”: Sẵn sáng, gọn ghẽ.

Trong Mèo đêm: “Hà! Cái lầy chào cú lẻng. Cú lẻng ăn cơm chưa? Li coi hát pống với tôi nhá”. Củ lẻng: cô nương; hát pống: hát bóng, cách phát âm ngọng nghịu của nhân vật người Hoa. “Khi nào chê cơm, bà đốt rê-sô luộc mì mua ở tiệm, rồi “sốt” cà, bằm thịt dùng làm món xào” “Rê-sô” : Tiếng Pháp Réchaud - loại bếp nhỏ xách tay, đốt bằng dầu lửa, phổ biến tại miền Nam từ thập niên 1950. “Kệ mồ nó, cô đừng lo. Nếu tôi không lột da nó thì gái khác cũng “liễm” hết tiền của nó”. “Liễm”: Tiếng lóng chỉ hành động “trấn lột”, “moi” hết tiền của người khác. Người miền Bắc, Trung không nói “kệ mồ”, phải là “kệ mẹ”. “Thấy nhà chỉ có đàn bà con gái, trộm nó cũng dễ ngươi”. “Dễ ngươi”: Lờn mặt, không kiêng sợ. “Mình hắn mỏng lét gần như là bộ xương trong quyển cách trí giáo khoa: “Cách trí”: Cách nói tắt của “cách vật trí tri” - môn học tìm hiểu nguồn gốc sự vật rồi lấy trí phán đoán mà suy xét; ngày trước gọi môn học “Cách trí” v.v…

Còn có thể kể thêm nhiều, chẳng hạn, có những từ khó có thể giải thích, phải từ điển, phải cầu cứu nhiều nơi. Ngẫm ra, lại là một cái thú khi biết được một vài từ nay ít ai sử dụng. Mà nào có xa xôi gì, chỉ từ mới vài thập niên đấy thôi. Chẳng hạn, ton reng: gièm pha, mách lẻo; nhậm lẹ: mau mắn, nhanh nhẹn; nước hơi lài: nước đã nhạt màu; nhẫn ma-giê: nhẫn cưới; đốc tờ: bác sĩ; nhà thương Bạc-hà: ý nói nhà thương bình dân, không cao sang; lục xì; nơi khám bệnh dành cho “gái ăn sương”, gái làm tiền; bót xăng tran - phiên âm từ tiếng Pháp: Maison centrale là Khám lớn; chức Thầy Su: gọi tắt của thầy Cai ở đồn điền cao su; vàng đổ đé: loại vàng không đạt đến chất lượng hoàn hảo; chày ba: cách giã cối với ba người cầm chày; móc miếng: Lễ làm sạch nước ối còn trong miệng trẻ sơ sinh; bắt gà vịt rửa chưn: bắt gà vịt làm thịt; cú lẻng là cô nương nhưng tùy trường hợp còn có nghĩa: xí xóa - tương tự tiếng lóng “Bỏ đi Tám” thường được sử dụng trước năm 1975; lớp Tiếp Liên: Lớp cuối cùng của bậc Tiểu học, sau các lớp Đồng ấu, Sơ đẳng, Trung đẳng, Cao đẳng - theo chương trình Giáo dục của Pháp  tại miền Nam vào những thập niên 1950; phướng: Đuôi cá có nhiều màu sắc - Đại Nam Quấc âm tự vị (1895) của Huình Tịnh Paulus Của ghi nhận “phướn” v.v…

Thú vị chưa? Sao lại không? Duy chỉ có thành ngữ “Lộn nài bẻ ống” mới khó “nhai”, Nguyễn Thị Thụy Vũ sử dụng nhiều lần. Tra cứu hết từ điển đã có ở trong nhà vẫn bí rị. May quá, duy quyển Việt Nam tự điển do Lê Văn Đức soạn, Lê Ngọc Trụ hiệu đính, Khai Trí XB năm 1970 giải thích: “1.Dùng mánh lới lật ngược lẽ phải của người để giành phần phải về mình; 2. Cố làm cho to chuyện để thôi ra, không ăn ở nhau nữa”.

Lại lẩn thẩn tự hỏi, trong năm 2016, từ nào được nhân loại sử dụng nhiều nhất. Câu hỏi này, tưởng khó, nhưng lại dễ. Trang web Dictionary.com mới đây chọn “xenophobia” (chứng bài ngoại) là từ của năm 2016 dựa trên số lần từ này được tìm kiếm trên mạng Internet. “Xenophobia” là một từ tương đối mới và chỉ mới xuất hiện trong tiếng Anh cuối những năm 1800, xuất phát từ hai thành tố Hi Lạp: “xénos” có nghĩa là “người lạ, khách” và “phóbos”nghĩa là “nỗi sợ hãi”. Trang Dictionary.com định nghĩa “xenophobia”: “chứng sợ hoặc thù ghét những nền văn hóa khác mình, ghét người lạ”. Từ này cũng diễn tả nỗi sợ hay không thích phong tục, trang phục và văn hóa của những người có xuất thân khác mình.

Mà nay, có phải, nỗi sợ hãi lớn nhất, thù ghét nhất vẫn xuất phát tự bản thân của chính mình, chứ nào phải tác động từ ai khác?

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 4.12.2016

 

1_KQTK(nguồn: ảnh của Báo Thanh Niên)

 

Trong những ngày này, có một vài sự kiện văn hóa cần ghi lại:

Ngày 29.11.2016, Nghệ thuật hô/hát bài chòi dân gian ở Quảng Nam - Đà Nẵng được Bộ VH, TT và DL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lúc 17 giờ 15 giờ địa phương (21 giờ 15 giờ Việt Nam) ngày 1.12.2016, tại phiên họp Uỷ ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 11 của UNESCO diễn ra tại thành phố Addis Ababa, nước Cộng hòa dân chủ Liên bang Ethiopia, di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là gì?

Theo Báo Thanh Niên đưa tin: “Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là một hình thức thờ cúng người mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi, hình thành và phát triển mạnh mẽ. Từ thế kỷ XVI, việc thực hành tín ngưỡng này trở thành một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội và tâm thức người dân; Nam Định được coi là trung tâm với gần 400 điểm thờ cúng Thánh Mẫu”.

Bản tin này, có hai chi tiết đáng chú ý: 1. Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ ra đời từ thế kỷ XVI; 2. Nam Định được coi là trung tâm với gần 400 điểm thờ cúng Thánh Mẫu.

Theo Từ điển wikipedia: “Các truyện kể dân gian về 3 vị thánh mẫu: Liễu Hạnh, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải lưu truyền trong dân gian khá phong phú, sau này một số được ghi chép lại trong các sách cổ như Việt điện u linh, ngoài ra còn có các truyện kể dân gian khác về các vị nữ thần được các sách sau này tập hợp và ghi chép lại”. Quan tâm đến sự kiện này, đọc kỹ nhiều thông tin, chẳng thấy tờ báo nào nhắc đến vai trò của Bà Liễu Hạnh. Dù rằng, cũng như Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải đều là nhân vật thần thoại nhưng bà Liễu Hạnh lại “có tích có tuồng”. Vai trò của bà rất lớn, nói cách khác chính bà mới là nhân vật quyết định cho sự ra đời và tồn tại của Mẩu Tam phủ/ Đạo mẫu.

Xin đừng quên: “Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ” - câu nói cửa miệng của bất cứ người Việt nào, dù sống trên quê hương hay đã tha phương nơi đất khách quê người. Trong tâm thức dân gian, vua Hùng là ông Tổ nên “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba”, còn Liễu Hạnh là Mẫu (Mẹ), Trần Hưng Đạo là Cha, cả dân tộc coi cộng đồng như một gia tộc, có Tổ tiên, có cha mẹ” (Lễ hội cổ truyền - Viện Văn hóa dân gian biên soạn - NXB KHXH, 1992).

Sở dĩ lấy cột mốc từ thế kỷ XVI, vì bà Liễu Hạnh được dân gian hư cấu ra đời từ năm tháng đó. Từ xưa đến nay, lễ hội truyền thống đã tôn vinh Thánh mẫu Liễu Hạnh ở nhiều nơi trên khắp mọi miền Tổ quốc, nhưng tiêu biểu nhất vẫn là hội Phủ Giầy. Quần thể kiến trúc ấy gần như tập trung trong phạm vi xã Kim Thái, xưa là xã Kim Thái, thuộc huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Địa danh này trước đó mang tên Kẻ Giầy, khi bà được triều đình sắc phong thì gọi là Phủ Giầy. Lễ hội diễn ra từ ngày 1 đến ngày 10.3 (chính hội là ngày 3.3 âm lịch).

Còn trời còn nước còn non

Mồng Năm rước Mẫu ta còn đi xem

Ai về nhắn chị cùng em

Bảo nhau dắt díu đi xem hội này

Thử hỏi, tại sao Hội Phủ Giầy lại chọn Nam Định làm “đại bản doanh” cho một nghi lễ tôn giáo vừa được UNESCO tôn vinh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại? Trả lời câu hỏi này, ắt cần tìm về gốc gác, nơi chốn ra đời của bà Liễu Hạnh. 
Kết hợp nhiều nguồn tài liệu khác nhau, có thể thấy tóm tắt:

Theo truyền thuyết, bà Liễu Hạnh giáng trần ở đầu thời vua Lê Thái Tổ (1418-1433), còn theo Truyền kỳ tân phả của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm, bà xuống trần vào đời Lê Anh Tông (1557-1573). Lúc bấy giờ, tại thôn An Thái, xã Vân Cát, huyện Thiên Bản (nay là huyện Vụ Bản, Nam Định) có gia đình ông bà Lê Thái Công tu tâm tích đức, chăm làm việc thiện. Tuy vậy, ngoài 40 xuân ông bà vẫn chưa có con. Bỗng một ngày kia, bà có thai nhưng chỉ thích hoa thơm quả lạ, ngửi trầm chứ không thiết ăn uống.

Lạ thay, qua chín tháng mười ngày, bà vẫn chưa sinh nở. Đêm nọ chồng bà nằm mơ thấy lên tiên giới chứng kiến cảnh con gái Ngọc Hoàng phạm lỗi lầm nên bị đày xuống trần gian. Ông giật mình tỉnh giấc. Đó cũng là lúc người  vợ sinh vừa được người con gái tuyệt đẹp, đặt tên là Lê Thị Thắng - người dân trong vùng thường gọi Giáng Tiên. Thật ra, ông Lê Thái Công vốn họ Trần. Sự đổi họ là hiện tượng thường thấy trong lịch sử nước nhà. Chẳng hạn, theo Đại Việt sử ký toàn thư do vợ của vua Lê Thái Tổ là Phạm Thị Ngọc Trần nên từ năm 1460, họ Trần phải đổi thành họ Trình; thời Trịnh - Mạc, để tránh sự trả thù của vương triều Lê - Trịnh, họ Mạc đã đổi thành nhiều họ như Bế, Bàng, Phan, Liễu, Thạch… hoặc đời nhà Trần, Lý là tên ông nội vua Trần Thái Tông, do đó, họ Lý phải đổi ra họ Nguyễn để kiêng tên tổ và cũng là để dứt sự trông ngóng của nhân dân đối với triều Lý, v.v… Như vậy, từ họ Trần của Thánh mẫu Liễu Hạnh đổi sang họ Lê cũng có lý do tương tự.

Ngay từ thuở nhỏ, Giáng Tiên đã tỏ ra thông minh hơn người. Nhan sắc tuyệt đẹp. Không những công, dung, ngôn, hạnh vẹn toàn, bà còn có thiên tư về thi ca và âm nhạc. Ít lâu sau, ông Lê Thái Công gả bà cho nhà họ Trần, tên Đào Lang.  Ở với nhau được ba năm thì hết hạn bị đày xuống trần, một ngày kia, dù không bệnh nhưng bà mất, để lại cho Đào Lang hai con, một trai và một gái. Đó là ngày 3.3. Dù trở về tiên cảnh, nhưng trần duyên chưa dứt, tơ tình còn vương nên bà thường buồn bã. Thấy vậy, Thượng đế lại cho bà xuống trần lần thứ hai. Gia đình ông Lê Thái Công vui mừng khôn xiết.

Lần này, bà thường đi mây về gió, biến hóa khôn lường. Lần nọ, bà đi viếng cảnh chùa ở Lạng Sơn. Thấy phong cảnh hữu tình, thông reo vi vút, suốt tuôn róc rách khiến lòng vui, ôm đàn ngồi hát. Lúc đó, Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan (1528-1613) trên đường đi sứ về. Gặp nhau, cả hai cùng làm câu đối, xướng họa thơ rất tâm đắc. Lúc đó, Trạng Bùng trêu:

Tam mộc sân đình, tọa trước hảo hề nữ tử;

(Ba cây che sân, ngồi đó là cô gái xinh).

Trạng đã chơi chữ lắt léo: “Tam mộc” là ba chữ mộc tức chữ “sâm”. Chữ “hảo” là do chữ “nữ” và chữ “tử” ghép lại. Bà liền đáp:

Trùng sơn xuất lộ, tẩu lai sứ giả lại nhân.

(Lần núi đi ra, hẳn đó là quan sứ).

Ở đây, bà cũng chơi chữ tài hoa không kém: “Trùng sơn” là hai chữ “sơn” tức chữ “xuất”. Chữ “sứ” là do chữ “nhân” và chữ “lại” ghép thành. Nghe đáp lại, Trạng Bùng liền xuống ngựa để hỏi han thêm vì biết không phải là người tầm thường. Hỏi đến đâu, bà đáp trôi chảy đến đó, Trạng lấy làm khâm phục. Nhưng giây lát sau lại không thấy bà đâu nữa, chỉ thấy trên cây gỗ có ghi bốn chữ: “Mão khẩu công chúa” và một tấm biển đề: “Băng mã dĩ tẩu”.

Suy nghĩ một lúc, ông mới luận ra rằng: cây gỗ là chữ “mộc”, bộ mộc thêm chữ “mão” là chữ “Liễu”, bộ mộc thêm chữ “khẩu” là chữ “Hạnh”. Đó là Liễu Hạnh công chúa. Còn bộ băng đi với chữ “mã” thành chữ “Phùng”, chữ “dĩ” đi với chữ “tẩu” là chữ “khởi”, ý của bà Liễu Hạnh bảo họ Phùng này sửa lại ngôi chùa bên đường. Phùng Khắc Khoan đã làm đúng yêu cầu của bà và đề ở chùa “Tùng Lâm tịch mịch phất nhân gia” (Trong rừng rậm tịch mịch có nhà Phật).

Có thể nói, đây là giai thoại văn chương tuyệt đẹp giữa người trần và người tiên - làm phong phú, đa dạng cho kho tàng văn học dân gian Việt Nam.

Thời gian thấm thoắt trôi qua, Đào Lang - chồng bà qua đời, rồi bố mẹ cũng mất. Không còn vướng bận tình riêng, bà thường phiêu du đây đó. Có lần, bà vào tận làng Sóc ở Nghệ An. Nhưng theo Can Lộc huyện phong thổ chí, sự việc này diễn ra dưới thời Hồng Đức (1460-1497). Nơi đây phong cảnh hữu tình. Non xanh nước biếc. Trời ngả về chiều, bà đang ngồi bên suối hái hoa thì thấy một thư sinh bước đến. Người này tên Nguyễn Phán - dáng nho nhã có tài vừa đi ngựa vừa làm thơ, thông làu kinh sử. Bà biết thư sinh này là hậu thân của Đào Lang nên buông lời kết duyên trăm năm. Vì không rõ duyên ước kiếp trước, Nguyễn Phán y từ chối, cứ lẳng lặng bước đi.

Qua ngày sau, Nguyễn Phán qua lại chỗ cũ, thấy trên cành đào có bức hoa tiên đề bài thơ. Đọc xong, thư sinh ngửa mặt lên trời mà than: “Chao ôi! Sức bút đều đặn, lời thơ tươi đẹp, không ngờ trong thế gian lại có nữ tài dường này! Dẫu Di An, Thục Chân đời Tống có sống lại cũng chưa chắc ai hơn ai kém”. Nói xong, liền họa bài thơ. Từ đó, thư sinh tương tư người nữ sĩ tài hoa ấy. Mấy hôm sau, tiết xuân mưa dầm, lòng lại thêm nhớ, thư sinh lại làm thơ cho vơi nỗi sầu. Một buổi sáng, trời quang mây tạnh, đi đến chỗ cũ lại thấy một bài thơ nữa, thư sinh lại họa. Vừa viết xong dòng chữ cuối cùng bỗng nghe tiếng nói vang lên ngọt ngào: “Người quân tử lại đến đây à?”. Thư sinh Nguyễn Phán quay lại, thấy một cô gái xinh đẹp nên mừng khôn xiết.

Không kể thêm nữa, chỉ tóm tắt rằng, họ kết duyên cùng nhau, sinh được hai con là Nguyễn Cả và Nguyễn Hai. Về sau, Nguyễn Phán thi đậu, ra làm quan giữ chức Thị nội văn hàn. Bấy giờ, bà cưỡi mây về trời. Dù về trời, nhưng bà Liễu Hạnh vẫn khao khát cuộc sống trần thế, bà lại xin Thượng đế cho xuống dương gian lần nữa. Lần này, diễn ra dưới thời vua Lê Huyền Tông (1663-1671). Xuống theo với bà còn có hai tiên nữ là Quế và Thị. Để thử tâm tính người trần mắt thịt, bà mở quán nước ở phố Cát.

Thấy bà xinh đẹp, những đấng mày râu tục tử ngu dốt nhưng hiếu sắc thường đến trêu ghẹo. Những kẻ này đều bị bà trừng trị đích đáng. Còn những ai hiền lành, làm việc thiện, tu tâm tích đức thì được bà giúp đỡ. Bỗng một ngày kia, quán nước biến mất, đêm đêm có tiếng hát ngọt ngào, ai ai cũng lấy làm kinh dị và lập đền thờ - tức đền Sòng hiện nay ở Thanh Hóa. Ai cầu xin điều gì thì được bà giúp đỡ, ai nghịch phá thì bị bà trừng phạt. Vua Lê Huyền Tông phong bà “Chế thắng hòa điệu đại vương”. Đến năm 1672, vua Lê Gia Tông (1672-1675) phong tước hiệu Liễu Hạnh công chúa.

Trên cơ sở tâm thức Folklore, dân gian đã hình dung ra biểu tượng Thánh mẫu phù hợp với nguyện vọng của mình.

Ôi, ngày chủ nhật nữa rồi. Chẳng mấy chốc, lại Tết. Bận rộn quá sức. Cũng là bài vở biết cho các báo. Cứ đều đặn mỗi ngày. Có điều đáng phàn nàn nhất, nhuận bút đều tụt giảm đến chóng mặt. Chữ nghĩa ngày một rẻ. “Văn chương hạ giới rẻ như bèo”, từ thâp niên 30 của thế kỷ trước, Tản Đà tiên sinh đã thở than. Chữ nghĩa văn chương đã thế, nay, huống gì dăm ba báo vặt kiếm sống qua ngày. Biết thế. Mà vẫn viết cần cù chăm chỉ bền bĩ chung thủy trong mỗi ngày. Ấy là cái đạo của người cầm bút đấy thôi.

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 29.11.2016



1_NGAY_TET_MUA_LAN_SU_RONG

 

Nếu chọn lấy một hai nhà thơ lừng danh, xuất hiện trước ngày 1.9.1858  - ngày nổ ra chiến tranh Pháp - Việt, ngày cửa biển Đà Nẵng là nơi giao chiến, nơi chứng kiến trang sử cận đại Việt Nam bắt đầu viết bằng những dòng chữ máu, y sẽ chọn lấy Cao Bá Quát và Nguyễn Công Trứ. Cả hai mới thật là nhà nho thứ thiệt, được hấp thụ triết/đạo nho tinh hoa, chứ chưa bị pha tạp bởi hủ nho.

Với ông Trứ, nếu cần: “Đã mang tiếng ở trong trời đất/ Phải có danh gì với núi sông”; nhưng nếu cần: “Trời đất cho ta một cái tài/ Giắt lưng dành để tháng ngay chơi”. Với Cao Bá Quát, thật ghê gớm cho một con người: “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa (Một đời chỉ biết lạy hoa mai). Sống trên đời, “phải có danh gì” chứ? Bọn cầm bút như y có chữ nghĩa, lấy chữ vẽ ra danh, tạo dựng lên cái danh nhưng Cao Bá Quát đã nhìn ra: “Hướng tích văn chương đẳng nhi hý” (Chuyện văn chương trước đây thực là trò trẻ con). Sở dĩ, trẻ con bởi chỉ nhai đi nhai lại mớ chữ từ trang sách nát, mủn. Không còn có hơi thở của đời sống. Phía bên ngoài cửa sổ, phía dòng đời của mỗi ngày, từng khoảng khắc đang diễn ra mới là chất liệu cần thiết của văn chương.  Bằng không chỉ là trò chơi vớ vẩn của con trẻ. Than mây khóc gió. Trăng hoa tuyết nguyệt. Mơ mộng hão huyền. Khoảng cách giữa trang viết với hiện thực còn có khoảng cách xa lắm.

Nếu Cao Bá Quát cho rằng: “Văn chương là trò chơi con trẻ”, cách nói ấy đã là một sự lựa chọn dứt khoát để Đổi mới, phải thay đổi; trong khi đó, lời ăn tiếng nói của dân gian lại sắc bén, gần gũi hơn nhiều: “Văn chương không bằng cái xương cá mòi”. Cách nói này ấn tượng ghê gớm, hiểu rằng, cá mòi - một loại cá nước ngọt, dễ đánh bắt, không phải thuộc hàng “độc”, quý hiếm cỡ như cá Anh Vũ tiến vua. Ăn cá bỏ xương. Vậy mà ngay cả cái xương cá mòi, văn chương cũng không thể sánh bằng. Còn có cách nói nào mỉa mai hơn không? Lạ lùng thay, hễ “dính” đến mắm là có ngay cách nói ấn tượng, chẳng hạn, “Trai ba mươi tuổi đang soan/ Gái ba mươi tuổi đã toan về già”, sức mấy trào lộng, hài hước bằng câu:  “Trai ba mươi tuổi đang xinh/ Gái ba mươi tuổi như chình mắm nêm”. Chình là đồ đựng bằng đất, to hông, rộng miệng mà thấp.

Thời bé đi học, ai lại không thấm nhuần câu: “Đất nước ta rừng vàng biển bạc”. Biển bạc ấy, sông ngòi, kênh rạch ấy có nhiều, rất nhiều cá nuôi dưỡng cho một đời sống ấm no, sung túc. Có lẽ, bất kỳ ai dù chân trời góc biển nào, nếu được nghe câu ca dao này, tự dưng lại thấy vọng về sự thanh bình, yên vui ngây ngất trong tâm tưởng: “Gió đưa gió đẩy về rẫy ăn còng/ Về sông ăn cá, về đồng ăn cua/ Bắt cua làm mắm cho chua/ Gởi về quê nội khỏi mua tốn tiền”. Lại nữa, “Con với mạ như cá với cơm”. Một sự gắn bó từ ngàn đời. “Có cá khá cơm”, một lẽ tất nhiên, không cần bàn cãi.

Hãy lật lại từ trong trí nhớ. Nhớ rằng, thuở bé đã từng học/đọc/nghe những gì về cá? Thì đây: No lòng phỉ dạ là con cá cơm/ Không ướp mà thơm là con cá ngát/ Liệng bay thoăn thoắt là con cá chim/ Hụt cẳng chết chìm là con cá đuối/ Lớn năm nhiều tuổi là cá bạc đầu/ Đủ chữ xứng câu là con cá đối/ Nở mai tàn tối là cá vá hai/ Trắng muốt béo dai là cá út thịt/ Dài lưng hẹp kích là cá lòng tong/ Ốm yếu hình dong là con cá nhái/ Thiệt như lời vái là con cá linh…”. Âm điệu của bài vè, đọc lên thật to, đọc ê a từng chữ cứ ngỡ như đang nhìn thấy cá bơi lội tung tăng. “Cá nhụ cá chim cùng cá đé/ Cá song lấp lánh đuốc đen hồng/ Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóe” từ trong thơ Huy Cận đã bơi ngược quay xuôi trở về năm tháng tuổi thơ.

Tuổi thơ của đời người, hạnh phúc nhất, sung sướng nhất, thần tiên nhất là những ngày có mẹ. Người đàn bà Việt Nam thế nào? Trong trường ca Mẹ Việt Nam, Phạm Duy viết: “Mẹ Việt Nam, không son không phấn/ Mẹ Việt Nam, chân lấm tay bùn/ Mẹ Việt Nam, không mang nhung gấm/ Mẹ Việt Nam, mang tấm nâu sồng”. Với y, không hề ấn tượng, thậm chí đã dị ứng ngay cụm từ “không son không phấn”. Nghe ra, một sự xác định không cần thiết, thừa nữa là khác. Nếu được, sẽ chọn lấy câu trong Truyện Kiều: “Mùi thiền đã bén muối dưa/ Màu thiền ăn mặc đã ưa nâu sòng”. Ấy là hiện thân của Phật Bà Quán Thế Ân Bồ Tát có thật dưới trần thế, hiện hữu trong cõi đời này, để rồi, lúc mệt mỏi đường dài, khi bi quan ngã ngựa, chán nản tột cùng, mỗi một con người, ai cũng như ai đều có nơi chốn để quay về nương tựa và tìm thấy ở đó một suối nguồn trong trẻo, thánh thiện nhất đặng defragmenter, thanh lọc lại tâm hồn. Nơi ấy, chính là mẹ.

Ngày ấy, trong nhà bếp, bao giờ mẹ y cũng làm nhiều hủ mắm. Để dành ăn dần. Ăn từ ngày này qua tháng nọ. Đại để, cá mua về, làm sạch, để  ráo nước, ướp thêm gia vị như hành, tỏi, riêu, ớt; sau đó, xếp vào hủ/ thẩu. Bao nhiêu lớp cá, thêm lớp muối? Cụ thể ra làm sao? Không cần phải vào Google tra cứu, tìm hiểu, các bà nội trợ đã thừa biết tỏng và thực hiện theo thói quen, kinh nghiệm từ thực tế. Mà nói thật nhá, dám cãi rằng, cách làm tưởng rằng ngẫu hứng, không bài bản nhưng lại chính xác hơn gấp triệu lần sự cân, đong, tính toán chi ly theo con số.

Ngày một ngày hai, nhìn thấy những hủ mắm ấy, tự dưng trong lòng đã mê tơi, đã thèm thuồng, và cảm giác ấy cũng tựa như có những người sống ở nước ngoài nhiều năm, vào một chiều hiu hiu gió rét nơi xứ lạ đất khách quê người, tự dưng lại thèm ăn mắm. Thèm vì trong từng con mắm còn có cả hương vị của năm tháng tuổi thơ được sum vầy, vui đùa bên cha mẹ. Ôi, ngày tháng ấy êm đềm, thơ mộng biết bao chừng. Sống nơi xa xứ, nhớ quá con mắm của ngày tháng hoa niên, vậy phải làm sao? Thưa rằng, họ bèn ra phi trường mua lấy vé máy bay, bay cái vèo về cố hương, ăn một bữa cơm mắm no nê, ngon lành. Rồi không thể chần chừ, nấn ná lâu hơn được nữa, ở xứ người công việc đăng đăng đê đê nên buộc lòng họ phải quay ngược ra sân bay. Thế đấy, nói tóm lại, chuyến bay ấy cũng chỉ vì ma lực của con mắm đấy thôi.

Này, đã đọc truyện ngắn Lòng trần của nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ chưa? Rồi à? Có lẽ, ai thương một người đàn bà tội nghiệp. “Sự đời đã tắt lửa lòng/ Còn chen vào chốn bụi hồng làm chi”, vì thế bà nương nhờ cửa thiền. Nhưng rồi, đến một lúc, lúc sắp lìa bỏ trần thế ô trọc này, đột nhiên trong người bà trỗi dậy một cảm giác thèm thuồng đến lạ lùng và “nuốt ực nước miếng”: “Cơ thể bà vụt bùng lên. Nước mắm! Nước mắm! Một nỗi xót xa làm nước mắt bà ướt đẫm. Có cái gì chống đối trong từng thớ thịt, khớp xương của bà. Bà vụt nghĩ, nếu có một muỗng nước mắm chui vào bao tử bà thì có lẽ những chấn động, phản đối trong cái cơ thể mỏi mòn sinh lực của bà sẽ dịu xuống, và muỗng nước mắm sẽ đem lại cho bà sự khỏe khoắn để bà ngủ một giấc thật ngon…”. Nước mắm là sự tinh tế, vi diệu thoát ra từ con mắm. Ôi chao là thương, là thèm, là nhớ. Cảm giác ấy, len lỏi qua từng thớ thịt, hòa tan vào trong từng sợi máu.

Anh than cha mẹ anh nghèo

Đũa tre yếu ớt không dám quèo con mắm nhum

Con mắm nhum, nó ra làm sao? Có thể xếp chung vào các loại mắm khác quen thuộc như mắm rươi, mắm tôm chua, mắm ruốc, mắm cái, mắm cáy, mắm còng, mắm thái, mắm cá lóc, mắm cá linh, mắm rươi, mắm ruốc, mắm ruột cá, mắm cá cơm, mắm tép v.v… tất nhiên rồi. Cần phải nói rằng, sự ra đời mắm tôm chua Huế, con tôm săng cứng, cắn nghe cái sực, tâm thần rạo rực, tê mê cả lưỡi, chính là xuất phát từ Gò Công.  Rằng, xin dài dòng một chút, bà Từ Dũ tên thật Phạm Thị Hằng, con gái cưng của ông Phạm Đăng Hưng - một công thần đời vua Gia Long. Nhờ vị thế này, ông Hưng có cơ hội tiến cử con gái cho vua Minh Mạng. Vua Minh Mạng chọn bà Hằng “nâng khăn sửa túi” cho hoàng trưởng tử Miên Tông - tức vua Thiệu Trị sau này. Những tháng ngày ở Huế, món ăn nhớ nhất là đặc sản mắm tôm Gò Công. Gia đình gửi ra cho bà. Mắm làm từ quê nhà, đem ra đến Huế phải lặn lội đường xa, đi nhiều ngày. Và mắm đã lên men. Nhờ vậy, hương vị của nó càng quyến rũ, hấp dẫn và tạo nên một sự đặc trưng khác biệt. Riêng mắm cáy, có lẽ là loại rẻ tiền nhất chăng? Nếu không, làm sao nói có thể xuất hiện trong thành ngữ: “Bầu dục chấm mắm cáy”. Cái ngon nhất đi chung với cái kém nhất trong ẩm thực, liệu có phải người biết ăn? Nguyên bản của nó là vậy, dị bản của nó là: “Dùi đục chấm mắm cái”.

Có lần mẹ y bảo, người Quảng Nam có câu: “Ăn mắm mút dòi”. Tằn tiện đến mức đó là cùng. Nhớ nhất là những lúc ngủ dậy, đã xế chiều, nắng lắp xắp đầu ngọn tre, bụng lưng lửng đói, tuổi nhỏ luôn háu ăn. Ăn gì chăng? Trong bếp còn ít cơm nguội, vậy ăn với gì cho hả dạ hả lòng? Thì đây, bắc cái xoong lên bếp, cho lửa cháy liu riu, đổ vào đó một ít dầu phọng. Lúc dầu phọng bắt đầu líu ríu sôi, thả luôn đó vài củ nén đã đập dập. Rồi gì nữa? Mở nắp thẩu mắm cá cơm, vớt lấy một muỗng lớn, cho vào xoong, hạ lửa thấp xuống, chỉ liu riu, rim lại cho nó quánh, nhớ thêm một ít ớt, tiêu nữa. Kỳ diệu thay, trong bếp lập tức dậy mùi thơm điếc mũi. Ngay cả ông Táo đang chảnh chọe ngồi nghiêm nghị trên kia cũng nhảy cái ịch xuống, đòi ăn cho bằng được và ông ta sẽ ư ử ngâm lên khoái trá: “Con cá làm nên con mắm/ Vợ chồng nghèo thương lắm mình ơi”. Nghe vậy, ắt bà Táo cũng khoái chí mà rằng: “Mắm cua chấm với đọt vừng/ Họ xa mặc họ, ta đừng xa nhau”. Tình chồng nghĩa vợ ấm áp vời vợi cũng từ con mắm. Thương quá là thương.

Từ miền Trung: “Mắm cá cơm/ Mì bột bắp/ Nắng cháy đầu/ Mưa toạc óc”, lang bạt về miền tây Nam bộ, đã ăn mắm sống chưa? Rồi à. Thích quá đi chứ. Mắm sống là loại mắm cá nhỏ như cá linh, cá sặt ăn chung với rau sống, rau thơm mà không cần chế biến. Từng nghe có người nói rằng, “Ăn mắm sống” là cụm từ độc đáo nhất nhằm chỉ về bản sắc dân tộc của người Việt. Có quá lời không? Không dám luận bàn, chỉ xin kể giai thoại, lần nọ cụ Đồ Chiểu, Cử Trị cùng nhiều nhân sĩ “Ăn mắm mà ngắm về sau”, tức nghĩ về chuyện đời, bàn chuyện lâu dài. Khi bàn về tư cách của Tôn Thọ Tường, nhiều người bảo Tường vẫn “chơi được”, “xài được” chỉ vì: “Còn biết ăn mắm sống”, chứ chưa đến nỗi đánh mất quốc hồn, quốc túy. Có lẽ thành ngữ “Tây ăn mắm sống” - cười cợt bọn Tây “giả cày” ra đời từ lúc người Pháp xâm lược xứ Đại Nam này.

Còn nhớ, quà cho nhau, từ Cà Mau, nữ sĩ Huỳnh Thanh Kiều đã từng gửi tặng cho hủ mắm ba khía. “Đừng lo cưới vợ miệt đồng/ Ba khía cơm nguội ăn ròng cả năm”. Đã ăn mắm ba khía, có người nhủ thầm rằng, ước chi còn độc thân, hay biết bao nhiêu. Cũng là một cách để có dịp “tiếp cận” với nhiều loại mắm. Mà ăn uống là cái sự lắm chuyện nhất trên đời: “Muốn ăn bông súng mắm kho/ Lén cha lén mẹ xuống đò thăm anh". Dám mạnh miệng, với người Việt, làm nên cái sự khoái khẩu nhất trần đời vẫn là chén nước mắm, con mắm. “Đụng” đến chén nước mắm, con mắm là xúc phạm đến một giá trị văn hóa đã ngàn đời tồn tại. Chớ dại.

Không phải ngẫu nhiên trong truyện ngắn Kinh Tà Bang, nhà văn Bình Nguyên Lộc quả quyết: “Muốn có tâm hồn Việt Nam hay không, phải thở ngay không khí Việt Nam trong những năm đầu của đời nó. Nó phải biết thưởng thức mùi vị của một con cá rô nướng dầm mắm nêm, nó phải có nghe tiếng nhạc ếch vào buổi chiều ở các ruộng sâu, nó phải được nghe những câu chuyện cổ tích  đẹp như một mái lá mà bà ngoại, bà nội kể cho nó hằng đêm, từ thuở mới lên ba”.

Nghe chí lý lắm thay.

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 21.11.2016

Nhat-tuan-Suoi-hoa-Le-minh-quoc-Viet-Nga1-RTừ trái: Nhật Tuấn, Suối Hoa, Lê MInh Quốc, Việt Nga

 

Không nhớ đã quen Bùi Suối Hoa từ lúc nào. Có thể đã chừng 20 năm rồi. Qua giới thiệu của đồng nghiệp Việt Nga - con gái của nhà thơ Phan Vũ, lúc ấy, chị bắt đầu vẽ tranh minh họa truyện ngắn cho Báo Phụ Nữ chủ nhật. Những tranh này đều vẽ bằng màu nước, khổ giấy bằng trang vở học trò. Bấy giờ, đang thích thú sưu tập nên những bức tranh ấy, sau khi đã chế bản, y đều giữ lại.

Xem tranh của họa sĩ, từ chỗ thích nét vẽ ấy, rồi con người ta cũng có cảm hứng muốn tự mình thể nghiệm bằng sắc màu. Thế là, sau khi đã là bè bạn, thỉnh thoảng y đến xưởng vẽ của chị và tha hồ nghịch màu. Một căn phòng rộng, bốn bề là tranh đã vẽ, treo chật cả mấy gian phòng, là toan trắng toát và rất nhiều hộp sơn dầu, cọ vẽ. Tại đây, y đã vẽ những bức tranh đầu tiên. Ngày đó, quan sát những lúc tôi vụng về cầm cọ, chị thường động viên: “Vẽ đi. Đừng có ngại. Cứ nhảy xuống biển. Biết đâu sẽ có ngày biết bơi. Nếu không bơi được cũng biết được cảm giác của sóng nước. Thú lắm”. Trong lúc đó, thường là nhà văn Nhật Tuấn lụi cụi dưới bếp trổ tài nấu nướng. Anh chế biến thức ăn rất ngon. Thêm một người bạn thân của Hoa là Trà Mi, hát rất hay. Căn phòng rôm rã nhiều âm thanh. Và y chỉ việc mải mê theo màu sắc.

Ông bà mình nói đúng lắm: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Nhờ chơi với Suối Hoa và bạn bè họa sĩ của chị, chẳng rõ, y đã mê đắm đường nét từ lúc nào. “Nếu không gặp suối hoa thì tôi chẳng vẽ tranh/ đã suối lại hoa/ đã hoa lại phiêu bồng như suối/ nàng dạy tôi về sự rụt rè của sắc màu yếu đuối/ về sự tươi nguyên khỏe khoắn ở trên đời/ tưởng rằng vẽ chơi/ đã chơi lại đắm”. Có lẽ nhiều người biết, Suối Hoa là con gái cưng của nhà thơ Bùi Lão Kiều, tức thi sĩ Huyền Kiêu (1915-1995). Ngày nọ, chị đưa các tâp thơ của bố chị và nhờ y tuyển lại in thành một tập. Như giữ gìn kỷ niệm. Nhưng rồi, cuối cùng, chị không mấy hào hứng với ý định này nữa. Có lẽ một phần chính là sự thờ ơ của độc giả đối với thể loại thơ. Mấy ai còn đủ kiên nhẫn đọc thơ nữa? Thơ như gió thoảng, có còn ai bền lòng cảm nhận được sắc màu của gió? Nghe chị nói, y không tán thành và cũng không lắc đầu. Chỉ nghĩ rằng, với một, hai bài thơ như Tương dạ biệt, Tình sầu, Huyền Kiêu đã tạo ra một vết nhớ lâu dài trong tâm trí bạn đọc.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh khi viết truyện dài Hạ đỏ, mở đầu tập sách là câu thơ: “Hạ đỏ vẫn chàng tới hỏi/ Em thơ, chị đẹp em đâu?”. Còn nhà văn Lê Phương Thảo,  tác giả Sóng đưa nước, Ve vãn Sài Gòn, lấy bút danh Chị Đẹp cũng từ câu thơ: “Xuân hồng có chàng tới hỏi/ Em thơ, chị đẹp em đâu?”. Thơ Huyền Kiêu đấy. Riêng tôi, lại thuộc lòng Tương dạ biệt và thỉnh thoảng tử cõi xa xăm, mơi hồ nào đó nó lại vọng đến như một niềm an ủi, vỗ về: “Ngồi suốt đêm trường chẳng nói năng/ Ngậm ngùi chén rượu ánh vần trăng/ Người xưa lưu luyến ra sao nhỉ?/ Có giống như mình lưu luyến chăng?”. Tròn một tứ thơ. Mênh mang âm hưởng rất thơ Đường. Có thể tách riêng khổ thơ này, thành một tứ tuyệt. Làm bạn với con gái một nhà thơ nổi tiếng ngẫm lại càng hay. Không phải là nhà phê bình hội họa, tôi dám quả quyết một điều: Trong tranh của Suối Hoa có cảm hứng của thơ đấy chứ?

Và từ mối quan hệ thân tình này, lần đầu tiên y cũng được triễn lãm tranh chung với những họa sĩ chuyên nghiệp. Nhiều tờ báo đã đưa tin. “Mùa xuân chín là chủ đề cuộc triển lãm kéo dài trong một tháng của 9 họa sĩ và một nhà thơ tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, kéo dài từ 17.12.2008 đến 16.1.2009, một triển lãm kết thúc năm cũ và mở đầu năm mới đầy hứa hẹn của 10 tác giả tham gia. Trong số các họa sĩ tham gia triển lãm, có người đã tham gia nhiều cuộc triển lãm như họa sĩ Nguyễn Thị Tâm, Cao Thị Được, Bùi Suối Hoa, Đỗ Lệnh Hùng Tú, Nguyễn Lệ Dung, Vũ Hải, Huỳnh Quang Cường…, Và cũng có người mới tập tành vẽ ra những bức tranh đầu tiên mang đến cuộc triển lãm như nhà thơ Lê Minh Quốc. Mỗi người mỗi phong cách nhưng gặp nhau ở điểm chung là sự náo nức với cuộc sống, với con người và cỏ cây thiên nhiên”.

Ấy là một kỷ niệm của tình bạn. Khó quên.

Và những lúc hàn huyên tại nhà chị, qua những lần trao đổi về hội họa, có lần nhà văn Nhật Tuấn đã cao hứng ghi chép lại và trở thành bài phỏng vấn. Còn nhớ, Suối Hoa tâm sự: “Năm 1991, tôi vẽ bức Barie. Vào thời bao cấp, tranh chưa bán được, sinh hoạt  rất khó khăn, túng thiếu, tôi vẽ những hàng rào bít kín từ trái sang phải như những phiền muộn lớp lớp của đời sống. Tôi sử dụng chuyển động của màu và của nét không giống nhau tạo nên cảm giác vùng vẫy, muốn thoát ra khỏi cảnh ngộ. Năm 1992, tôi vẽ bức Ngôi nhà dang dở sử dụng bố cục rất táo bạo bằng những khoảng trắng đè xuống khoảng đen. Năm 1993, vẽ Phận đàn bà với cô gái ngồi bên con thuyền mắc cạn, trời, mây, nước ngổn ngang, tan tác. Rồi, Những đúa trẻ không nhà đi lang thang giữa trời mưa, ven đường có một con chim chết”.

Nhà văn Lửa lạnh hỏi tiếp: “Như vậy liệu có thể nói “vẽ nỗi đau” phải chăng là cái tạng của chị?”. Chị bảo: “Không phải, tôi chẳng có cái tạng nào hết, tôi sống trong đời sống một cách chân thành, say mê, quyết liệt và khi cảm hứng tôi vẽ". Tác giả Con chim biết chọn hạt gặng hỏi: “Và chị vẽ cái “cảm hứng” đó?”. Suối Hoa trả lời: “Tôi không vẽ “cảm hứng”, tôi vẽ cái hồn của những con người, những vật thể tôi nhìn thấy vào khoảnh khắc đó”. Tôi thích đọc những bài trao đổi chân tình như thế này. Hỏi và trả lời không màu mè gì. Chỉ lấy sự chân thật làm trọng. Quý nhau mà ghi chép lại. Đơn giản như đang giỡn vậy thôi.

Và tâm thế ấy, khi vẽ, Suối  Hoa cũng nhẹ nhàng. Có lần chị kể: “Đôi lúc xem lại tranh đã vẽ. Tụ dưng lại muốn vẽ chồng lên một lớp màu khác”. Ban đầu nghe lạ tai, vì đã một bức tranh hoàn chỉnh, ai đời lại chỉnh sửa? Sau này, khi đã vẽ y mới biết điều này có thật. Lúc nọ thích bố cục thế nọ, màu sắc thế nọ nhưng lúc khác lại khoái thế kia, thế là sửa. Vẽ à? Cũng là một cách thể hiện tâm trạng của mình đấy thôi.

Khi triển lãm ở Virginia vào tháng 8.1997, chị nói với họa sĩ Đinh Cường: “Tôi may mắn được cha mẹ cho đi học vẽ từ nhỏ và cầm bút vẽ tôi đã yêu vẽ. Trong cuộc sống thực tế, có nhiều điều tôi không có, không đạt được. Trong tranh tôi có được nhiều hơn, vẽ là cuộc sống của tôi, là người bạn đời tuyệt diệu nhất của tôi… Tôi muốn tranh của tôi là ngọn lửa nhỏ chất chứa bao khát khao sự sống”.

Ngày đó, họa sĩ Định Cường nhận xét: “Suối Hoa sinh năm 1957 tại Hà Nội. Tốt nghiệp Đại Học Mỹ Thuật Hà Nội 1985. Năm 1991, tranh chị được chọn in trong tuyển tập tranh đương đại Việt Nam đầu tiên do Plum Blossoms, một Gallery tại Hồng Kông, có trước Gallery Lã Vọng, nơi sau này chuyên giới thiệu tranh của các họa sĩ nổi tiếng tại Việt Nam, và làm giá tranh của các họa sĩ lên cao. Tranh chị còn được Christie’s, nơi chuyên bán đấu giá tranh vừa bán đấu giá trong năm nay tại Singapore cùng với tranh của Lê Phổ, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm... Tranh Suối Hoa có những mảng màu bạo, chồng chất lên nhau, xô đẩy nhau trong một đắm say sáng tạo. Không quằn quại như Soutine mà gần với Vlaminck. Quê hương miền Bắc, nơi chị sống suốt đời thơ ấu, vẫn là dấu ấn in đậm vào tâm hồn chị”.

Mới chừng cách đây vài tháng, tập sách Bùi Suối Hoa (NXB Mỹ Thuật - 2016) đã được ấn hành. Trong đó, cả hàng trăm bức tranh của chị được sắp xếp theo chủ đề: Chèo, Trừu tượng, Hoan ca, Phong cảnh, Con người & cuộc sống, Tĩnh vật. Cầm tập sách, y nhớ lại khoảng thời gian quen với chị, tôi in tập trường ca Hành trình của con kiến, chị đã vẽ bìa. Ngày ấy, nhiều lần lên nhà chị vào mỗi chiều chủ nhật - những cuộc hẹn gặp gỡ thường xuyên của nhóm bạn hữu, tôi biết lúc ấy, chị bắt đầu vẽ tranh chèo.

Về tranh chèo, danh họa Bùi Xuân Phái đã vẽ nhiều. Ai cũng rõ. Còn với Suối Hoa thì sao? Nhà phê bình văn học Đặng Tiến nhận xét: “Tranh Chèo Bùi xuân Phái tài hoa trong vẻ hóm, thực, sắc; Suối Hoa phóng túng, lãng mạn, hoang tưởng, chị dễ bay bổng hơn là vì vậy. Chèo của Phái là thế giới khép, lắng đọng, như giọt nước đông thành muối, Chèo nơi Suối Hoa là thế giới mở, là trần thế phôi pha, như hạt muối tan trong nuớc. Dù rất tự do, nét bút Bùi xuân Phái vẫn hàn lâm, duy lý. Suối Hoa duy tâm hơn, lối tạo hình siêu nhiên có lúc nhắc tới tranh Chagall, với con người và sự vật bay bổng, hóa thân, đầu xuôi đuôi ngược”.

Thú thật, như đã nói, y thích đọc những cảm nhận của bè bạn dành cho bè bạn. Bởi nó chân tình. Khác hẳn những nhận xét của các nhà phê bình, dù đúng, chính xác nhưng khó tìm thấy trong câu văn sự thân mật. Cũng tựa như, ăn món ăn ngon, do bạn bè tự tay nấu, vẫn thích hơn ăn món đó ở ngoài nhà hàng sang trọng. Và này nữa, xem tranh tại xưởng vẽ của họa sĩ, chắc chắn ta sẽ hứng thú hơn vạn lần nhìn nó treo tại nhà triển lãm, phô bày chốn công cộng.

Với xưởng vẽ của Suối Hoa, y đã có cảm giác của một người đang bước chân vào một thế giới khác. Để rồi ngay lúc ấy, tự lòng mình là một cảm hứng bùng vỡ, một cánh cửa khác đã mở ra: “trước khung tranh trắng toát một màu/ anh cảm thấy như sắp lao xuống biển/ nhưng chẳng biết bơi/ vẽ gì đi tôi ơi/ biết vẽ gì khi tâm hồn trống rỗng/ một màu đen vỡ ra nghìn tiếng động/ những lời em đay nghiến cháy bỏng môi/ vẽ gì đi tôi ơi/ một màu xanh hấp hối/ có đủ sức sẻ chia lòng yếu đuối?”. Câu hỏi ấy, tự lòng mình, có được cũng chính từ những sắc màu mà bạn đã thể hiện.

Lãng du trên con đường di đến với sự sáng tạo, đành rằng, đó là một việc làm lặng lẽ, đơn độc, nhưng y nghĩ cũng cần sự san sớt, sẻ chia cảm hứng ấy với bạn bè. Nhìn lại Tự Lực Văn Đoàn, Hàn Thuyên, Sáng Tạo, Nhân Loại…cũng chính là sự thành công của “cùng hội cùng thuyền”. Nó tác động lẫn nhau từ tâm thế bạn bè, chứ không phải do ràng buộc của quy chế, nội quy, bầu bán, biểu quyết, bỏ phiếu gì cả. Nhờ thế, tình đồng nghiệp mới bền và mới thật sự thủy chung.

Ngày nọ, nửa khuya giật mình thức dậy bởi một tin nhắn của Suối Hoa về người bạn chung. Đột nhiên bao nhiêu kỷ niệm của những buổi chiều vàng lại ùa về trí nhớ. Lúc ấy, hay tin nhà văn Nhật Tuấn đã chạm vào Một cái chết thong thả. Viết luôn vài câu thơ tiễn anh, tất nhiên không thể không nhắc đến Suối Hoa. Thơ rằng: “Gặp nhau chỉ một chặng đường/ Lúc “Trang 17” tang thương nát nhầu/ “Niềm vui trần thế”? Còn lâu/ “Những mảnh tình đã vỡ” sau bóng ngày/ Bạn bè “Lửa lạnh” tỉnh say/ Sắc màu “Bận rộn” vẫn đầy suối hoa/ Văn chương chữ nghĩa đi qua/ Có ai thấu hiểu bóng ma nhoẹt nhòe?/ Đường dài một bóng ngựa xe/ Buốt từ tiếng gió có nghe tiếng người?”.

Lâu rồi không gặp nhiều bạn bè. Trong đó, có Suối Hoa. Có lẽ, cái lỗi trầm trọng nhất là do… Facebook! Mỗi ngày, lướt qua là biết bạn đang làm gì, ở đâu, một cái like, một câu comment là xong. Dần dà, nhu cầu cần gặp gỡ nhau ít đí chăng? Chẳng phải đâu. Lại nhớ đến câu thơ của Huyền Kiêu: “Hiu hắt trăng khuya lạnh bốn bề/ Ý sầu lên vụt đến sao Khuê/ Quý thay giây phút gần tương biệt/ Vương vấn người đi với kẻ về”.

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: NHẬT KÝ 12.11.2016

thu-but-bang-ba-lan-1-R

Thủ bút nhà thơ BÀNG BÁ LÂN




Hôm nọ, ra chơi ở Đường sách, một tay chuyên mua bán sách cũ, năn nỉ mua lại vài chục số Nghệ Thuật. Dĩ nhiên, lắc đầu. Với y, sưu tập sách báo cũ là để đọc. Và sau đó, nếu có hứng, ắt viết cái gì đó. Sách cũ chỉ có giá trị một khi những gì trong sách đó có thể khai thác nhằm phục vụ người đương thời, bằng không chỉ là một mớ giấy nát. Quả nhiên. Nhiều người sưu tập cả đời, chắt chiu, cắc củm từng trang giấy ố vàng. Quý lắm. Nâng niu lắm. Thế nhưng sau khi mất đi, với con cháu nếu không thích, không hiểu rõ giá trị thì khác gì ngoài mớ giấy lộn? Chất chật nhà. Gọi ve chai vào, bán thốc bán tháo “của nợ” ấy cho xong. Y biết nhiều người bán sách cũ đã “phất lên” nhờ trúng đậm những mối hời này.

Đôi khi, chính y nhìn thấy, không khỏi chạnh lòng. Chi xin kể lại một trường hợp:

Ông nhạc sĩ lão thành nọ rất nổi tiếng với các công trình bảo tồn, nghiên cứu âm nhạc dân tộc, con cái theo nghiệp đàn ca hát xướng, vậy mà, toàn bộ những gì một đời ông sưu tập đều tống ra tiệm sách cũ, sau ngày ông mất. Kể cả những giấy khen, lá số tử vi, sổ ghi chép, các bài báo viết về ông v.v… Ít ai biết, trong tập thơ Vào thu (NXB Ánh Sáng -1971), thi sĩ Bàng Bá Lân có ghi thêm câu riêng tặng  ông và ký tên bằng màu mực đen trên giấy hoa tiên, có thể hiểu đây là bản sách quý. Thơ rằng:

Tay tiên nắn sợi tơ đồng
Nỉ non, thánh thót cho lòng nao nao
Tiếng mau như đổ mưa rào
Tiếng khoan: gió lọt song đào hiu hiu
Tiếng buồn: dế khóc chân rêu
Tiếng vui: ô, nhạc sáo diều chơi vơi
Bắt buông, buông bắt lả lơi
Tiếng trầm, tiếng bổng… sầu khơi mạch sầu
Tiếng chìm run rẩy lâu lâu
Tiếng cao thoăn thoắt lướt mau vội vàng
Lòng riêng thổn thức theo đàn
Buồn trông lệ nến tuôn tràn long lanh

Còn một đoạn dài nữa. Bài thơ này, nếu có dịp so sánh với tiếng đàn của Kiều lúc lần đầu đàn cho Kim Trọng, ắt cũng lý thú. Đó là chưa kể một vài quà tặng khác của nhà thơ Đông Hồ nữa. Có dịp kể lại sau. Lại nhớ đến lúc chị em Kiều dạo chơi trong tiết thanh minh, nhìn thấy nấm mồ vô chủ, Kiều òa lên khóc. Cô em mắng:  “Chị cũng nực cười/ Khéo dư nước mắt khóc người đời xưa”. Nàng trả lời: “Nỗi niềm tưởng đến mà đau/ Thấy người nằm đó biết sau thế nào?”. Ối dào, Kiều đa đoan, nhậy cảm quá. Việc gì phải thế? Sống là tận hưởng trọn vẹn khoảnh khắc đang có, đang trong thì hiện đại có tốt hơn không? Ít ai nhắc đến thơ Hồ Dzếnh. Nếu đọc kỹ sẽ nhận ra tơ lòng của ông mỏng manh, tinh tế, sâu lắng không kém gì Lửa thiêng Huy Cận. Và bây giờ, y đọc câu thơ của Hồ Dzếnh: "Đừng buồn nhưng cũng đừng vui/ Êm êm nắng nhẹ qua trời rộn mưa/ Hỡi người, tôi nói gì chưa?/ Tôi đương sắp nói, hay vừa nói ra?".

Trở lại với tuần báo Nghệ Thuật.

Cứ theo Thư mục báo chí Việt Nam (NXB Chính trị Quốc gia-1998): “Phát hành ngày thứ Bảy; số 1, ngày 1.10.1965; số cuối cùng: số 57, tháng 11.1966, khổ 410x290 mm” (tr.292). Bổ sung thêm: Tòa soạn 233 Phạm Ngũ Lão, Sài Gòn, Đ.T: 25.861. Họa sĩ Đằng Giao trình bày; Chủ nhiệm, chủ bút: Mai Thảo; Tổng TKTS: Thanh Nam; TKTS: Viên Linh. 34 trang; giá bán mỗi số: 8 đồng;

Dừng lại với số báo này:

“Nơi trang trong của hơn 30 tờ báo hàng ngày bày bán đặc dày trên những sạp báo, đã từ nhiều năm nay trở thành vùng đất họp mặt đông đảo của một số người viết tiểu thuyết. Đó là một hiện tượng đặc biệt, phát sinh trước hết bởi sự đồng tình trong thái độ và phong cách sáng tác của người viết văn khi viết cho nhật báo”. Đây là lời nói đầu của tuần báo Nghệ Thuật (số 22 ra ngày 12.3.1966) khi nhóm chủ biên thực hiện chuyên đề “Nói chuyện giữa những người viết tiểu thuyết nhật báo”.

Những cây bút thường viết thể loại này, có thể kể đến Lê Xuyên, Bà Lan Phương, Nghiêm Lệ Quân, Thanh Lan Phương Tử, Nguyễn Đình Thiều, An Khê, Kim Sơn, Trương Đạm Thủy, Hoàng Ly, Hải Âu Tử v.v… Mỗi tờ báo đều có những cây bút “chủ lực” nên nhìn chung rất hùng hậu.

Loại “tiểu thuyết đăng nơi trang trong các nhật báo”, có lẽ, nhà văn Hoàng Hải Thủy là người trước nhất nghĩ ra cụm từ “feuilleton”. Sở dĩ nhắc lại chi tiết này vì bấy giờ nó chưa có tên gọi chính thức, nhà văn Lê Xuyên cho biết: “Tập san Văn gọi là tiểu thuyết tân văn”. Thật ra, nếu ngược về khởi thủy của nền báo chí nước nhà, tại Hội thảo khoa học 150 năm thành lập GIA ĐỊNH BÁO và sự phát triển của báo chí Việt Nam tổ chức ngày 29.5.2015, theo Thạc sĩ Nguyễn Văn Hà, từ năm 1885: “Trên Gia Định Báo còn xuất hiện thể loại feuilleton (truyện trang giữa - serial story) với các truyện dịch hoặc phóng tác từ văn học Pháp, đăng nhiều kỳ”. Nói cách khác, thể loại feuilleton đã xuất hiện từ thuở bình minh của nền báo chí nước nhà.

Nhưng tại sao lúc bấy giờ, tờ Nghệ Thuật tổ chức chuyên đề trên?

Có lẽ do đánh giá thể loại đó là “hiện tượng đặc biệt” với nhận xét, đánh giá còn khác nhau, vì thế câu hỏi đặt ra: “Người ta thường cho rằng tiểu thuyết đăng nơi trang trong các nhật báo phần lớn đều nhằm mục đích thương mại, chiều theo thị hiếu, do đó, không có một giá trị nghệ thuật nào. Qua những tiểu thuyết đăng báo hàng ngày của ông và các tác giả khác, ông nghĩ gì về nhận xét ấy?”.

Là “người trong cuộc”, nhà văn Hoàng Hải Thủy đánh giá: “Đa số các “feuilleton” đều kém giá trị nghệ thuật là vì sự làm việc máy móc của các nhật báo: đúng giờ đã định thì phải có bài, hay hoặc dở, hứng thú hoặc chán nản, mạnh khỏe hay đang đau yếu, người viết phải viết cho đủ bài. Đa số người viết lại là những văn nghệ sĩ làm việc tùy hứng, lười viết, chờ đến giây phút đòi hỏi cuối cùng mới ngồi vào bàn viết, tất nhiên không thể nào hay được”. Nhiều nhà văn đồng tình với ý kiến này. Nhà văn Sĩ Trung bổ sung: “Các ông chủ báo mời tôi cộng tác chỉ căn dặn 1 câu: đưa bài cho đúng giờ, đùng để anh em xếp chữ typo phải chờ đợi; đừng để độc giả phải đọc câu cáo lỗi: “Vì tác giả thọ bịnh thình lình nên truyện dài… phải gác lại một kỳ”.

Khi đánh giá lại chất lượng của nó, các nhà văn đã nói gì?

Nhà văn Ngọc Linh cho biết: “Thú thật trong vòng 10 năm viết tiểu thuyết, tôi không thể nhớ đã viết bao nhiêu truyện. Có lẽ ở vào khoảng 30 đến 40 quyển và tôi chưa hoàn toàn vừa ý một tác phẩm nào”. Nhà văn Duyên Anh bật mí, ông bắt đầu viết “feuilleton” vào năm 1964, lúc làm ở nhật báo Xây Dựng. Truyện trước nhất là Ảo vọng tuổi trẻ, rồi tiếp theo Điệu ru nước mắt, Nước mắt lưng tròng: “Tôi không bằng lòng cuốn nào cả”. Với nhà văn Lê Xuyên, ông cho biết đã in cả 8 quyển trên nhật báo như Chú Tư Cầu, Rặng trâm bầu, Kinh Cầu Muống… “Nếu tiểu thuyết đăng nhật báo vẫn thường coi là một thứ con hoang, vô thừa nhận của văn nghệ sĩ, thì đối với chính nhật báo của nó được in lên nhưng nó cũng chỉ được liệt vào hạng con ghẻ”, ông kết luận.

Do viết mỗi ngày như ta đã biết, nhà văn không thể có thời gian trau chuốt văn phong, chữ nghĩa, cốt truyện; thậm chí lối hành văn của họ có một điều dễ dàng nhận ra là nhân vật đối thoại khá nhiều. Đây là một cách xuống dòng nhanh, mau chiếm hết cột báo mỗi kỳ. Còn nhớ thuở nhỏ, dì út y lúc làm bếp hay biểu truyện feuilleton của Lê Xuyên, y còn nhớ từ ngày này qua tháng nọ nhân vật nam nữ vẫn cứ mải miết đối thoại “tràng giang đại hải”. Đó là chưa kể, một nhà văn còn nhận viết cùng lúc cho dăm bảy nhật báo như trên nhật báo Trắng Đen năm 1971, cùng một trang báo nhưng in 2 “feuilleton” Mảnh tình xẻ nửa, Ray rứt của Bà Lan Phương. Rồi với quy định nghiêm nhặt phải đúng giờ, nên họ buộc viết nhanh, viết nhiều, vì thế không hiếm trường hợp oái oăm xẩy ra. Có nhà văn kể, ban đầu ông cho nhân vật dẫn “mèo” vào nhà hàng bằng xe hơi nhưng sau đó họ lại về bằng taxi, chẳng hạn. Tức “chuyện nọ xọ chuyện kia”, vì cùng lúc phải viết cho nhiều nhật báo nên nhầm lẫn.

Vậy nên, khi trả lời phỏng vấn tạp chí Văn, nhà văn Sơn Nam thẳng thắng: “Vài nhà văn đem tiểu thuyết đăng báo in thành sách, trình bày đứng đắn, không bán đại hạ giá, nhưng sách đó khó gọi là văn chương”. Có lần, tôi hỏi ông đã viết “feuilleton” có nhiều không, ông gật đầu nhưng thú thật không nhớ đến dù là tựa. Đến lúc y đưa ra tờ nhật báo Đuốc Việt số ra ngày 9.2.1964, có in “tiểu thuyết tình cảm” Hai người tranh sống, ông giật mình, đọc ngấu nghiến rồi… cười khà khà! Do hiểu quan niệm viết của ông nên khi biên soạn tập sách Sơn Nam - Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê (NXB Kim Đồng -2011) , y không đưa “tác phẩm” này vào thư mục Sơn Nam.

Tại sao các nhà văn vẫn viết “feuilleton”?

Chỉ vì sinh kế. Nhà văn Lê Xuyên cay đắng: “Nhưng biết làm sao, đó cũng là một nghề kiếm cơm. Một nghề vất vả, chẳng hiếm hoi buồn phiền và nhất định là bạc bẽo rồi. Tuy nhiên, nhờ đó, người viết cũng có được số tiền khá khá”. Nói đi cũng phải nói lại, không phải truyện “feuilleton” nào cũng đều liệt vào hàng cẩu thả, viết ẩu. Và cũng theo nhận xét của Lê Xuyên, ta biết thời đó, còn có những cây bút nghiêm túc có trách nhiệm cùng bạn đọc, chẳng hạn: “Tiểu thuyết của Bà Tùng Long luôn khít khao với mẫu mực luân lý nên vẫn được độc giả theo dõi”.

Về chuyện này, trong hồi ký Viết là niềm vui muôn thuở của tôi (NXB Trẻ - 2003, Bà Tùng Long cho biết kinh nghiệm: “Tôi luôn sẵn lập dàn bài, tóm lược cốt truyện, phân chương và ghi chi tiết từng chương, định hình nhân vật cho mỗi truyện. Trước khi viết tiếp cho báo này, tôi luôn xem lại dàn bài này, nhờ vậy không bao giờ lẫn lộn cốt truyện hoặc nhân vật truyện này qua truyện nọ”.

Hiện nay, thể loại “feuilleton” theo đúng nghĩa của nó đã không còn xuất hiện trên mặt báo. Và vì sao trước đó nó có thời gian “sống khỏe” là vì lẽ gì? Y xin không bàn luận. Chỉ dám nói rằng, có một thời nhiều nhà văn miền Nam đã “lấy ngắn nuôi dài” là nhờ “truyện dài in từng kỳ ở trang trong nhật báo”. Nếu thể loại “feuilleton” hiện nay được “sống lại” trên mặt báo, theo y đây chính là sự “cải thiện” đáng kể cho thu nhập của nhà văn, bởi ngoài nhuận bút mỗi kỳ in họ cỏn có thêm khoản tiền khi in thành sách. Và điều quan trọng hơn, với “kỷ luật” phải viết mỗi ngày, qua đó, chính họ cũng ý thức thường xuyên hơn về nghề cầm bút.

Bổ sung thêm: Sau năm 1975 đến nay, trên báo chí, thể loại “Tiểu thuyết nhật báo”  hay còn gọi “Tiểu thuyết tân văn”; hoặc “feuilleton” hoàn toàn biến mất. Có lẽ vì thế, bộ Từ điển văn học (bộ mới) đồ sộ, quy củ, đầy đủ nhất cho đến thời điểm này vẫn không ghi nhận. Trong phần “Tra cứu thuật ngữ văn học” chỉ có nhắc đến: “Tiểu thuyết, Tiểu thuyết anh hùng ca, Tiểu thuyết chí quái, Tiểu thuyết chương hồi và Tiểu thuyết truyền kỳ” (NXB Thế Giới - 2003, tr.2180).

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 9.11.2016

tieng-cuoi-2

 

Người Việt vốn thích đùa.

Vừa đọc trên Facebok của một người bạn. Bật cười với thống kê: Sợi dây dài nhất, rút hoài không hết: sợi dây kinh nghiệm; con đường ngắn nhất: đường từ bàn ăn đến nghĩa địa; nghề rủi ro nhất: đánh máy; câu nói thường xuyên nhất: đúng quy trình; ít khi nói nhất: xin lỗi; hành vi ít được thực hiện nhất: từ chức; nơi giữ tiền an toàn nhất: ruột tượng; mặt hàng sản xuất nhiều nhất: khẩu hiệu, bằng khen; lợi thế nhất khi tuyển dụng: con ông cháu cha… Câu thành ngữ “Con ông cháu cha” vẫn còn hiện diện đấy chứ. Nó chưa bị đào thải, bởi trong quan hệ xã hội “lợi thế” này còn xẩy ra, vẫn tiếp diễn. Tuy nhiên, không chỉ có thế, thời buổi này đã khác trước: “Nhất hậu duệ, nhì quan hệ, ba tiền tệ, bốn trí tuệ”.

Trong khi đó, theo thời gian đã có nhiều câu cửa miệng lại biến mất.

Lời dặn dò: “Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”, chưa bao giờ có ý nghĩa tích cực như hiện nay. Nhưng rồi, có lúc trơ tráo chẳng thèm uốn lưỡi nữa, nên hễ bất kỳ gặp sự cố gì đó, lập tức người ta lại xoen xoét bào chữa trơn như cháo chảy: “Đúng quy trình”. Ba từ đó, có thể sánh cùng câu: “Động cơ gì?”. Nó  thuộc “hàng độc” nổi đình nổi đám nhất trong năm nay. Những từ đó bình thường nhưng phát biểu trong ngữ cảnh cụ thể nào đó lại nghe tréo ngoe, tréo cẳng ngỗng đến độ “ngửi không nổi” như một sự bỉ báng vào mặt người khác. Từ đó, đã có nhiều từ trong tiếng Việt bị méo. Chẳng hạn, do “rút ruột công trình”, chiếc cầu nọ đưa vào sử dụng chưa bao lâu đã gặp sự cố: đầu A và đầu B vẫn còn đấy nhưng đoạn giữa đã “sụm bà chè”. Một đứa trẻ lọt lòng mẹ, nó cũng thừa biết “cầu gẫy”, “cầu sập” nhưng rồi có quan chức nọ cãi cho bằng được. Cãi rằng, đó chính là “cầu tạo hình chữ V” (?!). Nghe cứ như đùa. Cứ tưởng ngoài cầu chữ Y do người Pháp xây dựng năm 1937 tại Sài Gòn, nay tại huyện Chư Pảh (Gia Lai) đã có thêm cầu chữ V.

Thêm một điều đáng phàn nàn là ngày càng xuất hiện nhiều phát ngôn cực kỳ cực dị hợm. Thoáng nghe qua đã thấy choáng, không thể tin rằng tai mình đã nghe, mắt mình đã thấy. Sau sự cố tang thương Formosa, lại có nơi hào hứng tiếp tục xây dựng nhà máy thép. Ai xây dựng? Đó là một đại gia luôn tự nhận thường xuyên ăn chay, hướng về Phật pháp, thiếu điều chỉ còn xuống tóc đi tu là xong. Những con người đạo đức, tâm thanh tịnh, tính trong sáng ấy bao giờ cũng chiếm được tình cảm mọi người. Ấy thế, đùng một cái, trên diễn đàn, giữa thiên thanh bạch nhật, kẻ đó lại há mồm tuyên bố một câu xanh rờn, đại loại: “Ngu gì mà không làm”. Tức đã kinh doanh, đã buôn bán hễ đánh hơi lợi nhuận, cứ xộc mũi vào. Đó không phải văn hóa doanh nghiệp, bởi không thể vì đồng tiền thu về mà bất chấp tất cả, chẳng hạn sự ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng… Cái họa “cá thép” đang sờ sờ ra đó, nhưng kẻ đó vẫn quyết “cố đấm ăn xôi” cho bằng được.

Tất nhiên, dư luận phản ứng.

Thì kẻ ấy lại to tiếng như khua chiêng gõ mõ, múa gậy vườn hoang, phát ngôn rổn rảng, mắng mỏ “mày/tao”. Những từ ấy, ngữ cảnh ấy chỉ dành cho “hàng tôm hàng cá”, chứ không thể phát ngôn của những người “có ăn có học”. Chỉ mới có một nhúm tiền, một chút tẹo quyền lực đã hất mặt lên trời, vênh vênh váo váo. Điều gì đã dẫn đến sự tệ hại này? Có phải đến một lúc nào đó, khi tự nghĩ rằng, mình có tiền, rất nhiều tiền; hoặc có chỗ dựa “ô dù” phía sau thì được quyền “coi trời bằng vung”? Được quyền “mục hạ vô nhân” - dưới mắt mình không có ai, không coi ai ra gì? Sự quái thai này, không là sự cá biệt của ai đó, điều đáng lo ngại là nó ngày càng có xu hướng phổ biến.

Với cách phát ngôn, “tranh luận” kiểu ba bứa ấy chỉ đẩy vấn đề đi vào chỗ bế tắc. Điều cốt lõi của sự phản biện là chứng cứ, cứ liệu, tài liệu, kiến thức trưng ra trong có thuyết phục hay không, chứ không phải “cả vú lấp miệng em”. Và cũng không phải mắng nhiếc đến tệ hại đến cỡ xem thiên hạ chỉ là hạng “não đặt dưới mông” v.v… Những câu nói ấy, quyết không phải văn hóa tranh luận. Vũ khí của tranh luận là tiếng nói, ngôn từ. Một trong những lạc thú lớn nhất của con người ta là thích được nói. “Được ăn, được nói, được gói đem về”. Khảo sát ca dao, tục ngữ, nhận ra rằng không phải ngẫu nhiên, ông bà mình dặn dò rất kỹ về lúc phát ngôn.

Chiều nay, trời không nắng cũng không mưa. Lòng vui cũng không buồn. Không nhàn nhã cũng chẳng bận rộn. Bèn ngồi tỉ mẩn lật điển đọc, ghi chép đôi điều về lời ăn tiếng nói. Y đáng khen quá, phải không? Tất nhiên rồi. Y thừa biết điều đó. Này, trong tiếng Việt có bao nhiêu kiểu nói khác nhau? Xin thưa:

Nói băm nói bổ; nói bấc nói chì; nói bắc cầu; nói bóng nói gió; nói cà lăm; nói ba láp; nói cạnh nói khóe; nói châm chọc; nói chạm nọc; nói ba lăng nhăng; nói chảnh; nói chày nói cối; nói chận; nói chơi; nói chua; nói chung; nói chuyện; nói chuyện voi đẻ trứng; nói chữ; nói chưa sạch vạch chưa thông; nói có đầu có đũa; nói có sách mách có chứng; nói của đáng tội; nói cứng; nói dóc; nói dối; nói dối thòi đuôi; nói dơi nói chuột; nói đãi bôi; nói đất nói trời; nói điêu; nói điêu nói toa; nói đớt; nói đãi bôi; nói đâm hông; nói đứng dựng ngược; nói đổng…

Còn nữa không? Ắt còn:

Nói gay; nói gần nói xa; nói gở; nói hành nói tỏi; nói hớt; nói hưu nói vượn; nói huỵch toẹt; nói khó; nói khan nói vã; nói kháy; nói khéo; nói khó; nói khoác; nói khoác nói lác; nói không nói có; nói khống; nói lái; nói lẫy; nói lảng; nói láo; nói lén; nói lấy được; nói lý nói lẽ; nói lẻo; nói lếu nói láo; nói lịu; nói lối; nói lóng; nói lửng; nói lưỡng; nói mánh; nói mát; nói mắc; nói mé; nói mép; nói mê; nói mí; nói mò; nói móc; nói móc lò; nói nặng nói nhẹ; nói ngoa; nói ngọt; nói ngược nói xuôi; nói nhát gừng; nói nhăng nói cuội; nói nhịu; nói nhỏ; nói phô; nói phách; nói qua; nói ra nói vào; nói rã bọt mép; nói rào; nói rát; nói rót; nói sõi; nói sảng; nói sòng; nói suông; nói thách; nói thẳng; nói thầm; nói thật; nói toạc móng heo; nói thẳng ruột ngựa; nói toẹt; nói tỏi nói hành; nói tới nói lui; nói trại; nói trây; nói trớ; nói trạng; nói trắng ra; nói trộm vía; nói trật họng cối xay; nói trổng; nói trống; nói trống không; nói tục; nói tức; nói tướng; nói vã bọt mép; nói vấp lời; nói vụng; nói vuốt đuôi; nói xàm; nói xấu; nói xỏ; nói xóc; nói xấc; nói ý…

Thoạt nói “nói sơ sơ” mà đã mỏi cả miệng. Thôi kệ, cố gắng thêm một chút, thử hỏi người Việt hay so sánh nói với những gì? Xin thưa:

Nói như băm như bổ; nói như chém gạch; nói như chém chả; nói như chó cắn ma; nói như chó liếm thớt; nói như bầu dục chấm mắm cáy; nói như rựa chém cột; nói như đấm vào tai; nói như đinh đóng cột; nói chua như mẻ; nói như đổ mẻ vào mặt; nói như kéc; nói như móc họng; nói như ném đá xuống vực; nói như ông Bành Tổ; nói như pháo ran; nói như rót mật vào tai; nói như rồng leo; nói như ru; nói như sẻ cửa sẻ nhà; nói như tát nước vào mặt; nói như thánh phán; nói như trạng; nói như vạc mặt; nói như văn sách; nói như vặt từng miếng thịt; nói như vẹt; nói như xé vải; nói như đấm vào tai; nói như ma xó; nói như nước đổ đầu vịt; nói như nói với đầu gối; nói như nước đổ lá khoai; nói như rồng leo cây nghệ; nói như tép nhảy; nói như phường chèo; nói như trống hai mặt; nói trơn như cháo chảy…

Còn nữa không? Ắt còn:

Nói dai như chó nhai giẻ rách; nói dối như Cuội; nói dối như ranh; nói dẻo như kẹo kéo; nói đúng như gãi vào chỗ ngứa; nói năng như búa bổ; nói ngọt như đường; nói nhấm nhẳng như cẳng bò thui; nói dốc như dốc Bà Nà; nói dở như cám hấp; nói láo như cháu ông Ó; nói lủng bủng như húp cháo nóng; nói ngọt như mía lùi...

Còn nữa không? Mà thôi, không liệt kê nữa. Vài “chất liệu” này ghi nhận lại, hôm nào rảnh rỗi viết bài chuyên mục Lắt léo chữ nghĩa của Báo Tuổi Trẻ Cười. Âu cũng là cái duyên. Qua tờ báo này, thời nhà báo Nam Đồng làm “chủ xị”, nhờ viết lai rai nên 2 năm sau, năm 1996 mới tập hợp lại và in được tập sách Tiếng cười dân gian Việt Nam hiện đại. Bài đầu tiên cộng tác với anh Nam Đồng là “Thơ dân gian ở Trường viết văn Nguyễn Du”. Y đưa bài và được anh in ngay, nhờ đó, có đà viết tiếp. Mọi việc xẩy ra trên đời âu cũng là cái duyên. Câu này ai cũng hiểu, thấu hiểu nhưng nào phải nó xẩy ra trong một phút chốc tình cờ. Phải là sự gắn kết đã có từ lâu, cũng có thể từ đời não đời nao mà mình không nhận biết. Cụ Nguyễn Trãi có câu thơ cực kỳ thông tuệ, thấu hiểu lẽ đời, lẽ tuần hoàn trong cõi hỗn mang trời đất: “Họa phúc hữu môi phi nhất nhật” (Họa, phúc có manh mối không phải một ngày).

Lời ăn tiếng nói cũng vậy. Nào phải ngẫu nhiên, con người ta phát biểu thế này, phát ngôn thế kia. Nó là cả một nền học thức, văn hóa đã thu thập, học tập, tích lũy đã hình thành từ trước đó. Không có gì là sự ngẫu nhiên. Nhìn về trước, thế hệ trước ta thấy sự lịch lãm, thanh lịch trong tranh luận, cãi cọ không hề nhuốm sắc màu u ám như hiện nay. Do nguyên cớ gì? Xin không bàn luận sâu, chỉ đơn cử rằng, nền văn học Việt Nam hiện đại, từ năm 1932 đến nay đã nổ ra nhiều cuộc “long trời lỡ đất” như tranh luận Thơ mới & Thơ cũ; Nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sanh? Duy tâm hay Duy vật? Rồi tranh luận về Quốc học, về Truyện Kiều… đã lôi cuốn một loạt các “cây bút vàng” hàng đầu của nền hoc thuật nước nhà cùng tham gia tranh luận. Thậm chí, lúc tranh luận do cáu/ nổi cáu nên trên An Nam tạp chí số 37 (ra ngày 16.4.1932), Tản Đà buộc tội Phan Khôi phải bị một hình phạt độc đáo là “chịu ba trăm roi đòn, chia đánh ở ba nơi: “Đánh ở trước sân Văn Miếu Thăng Long là nơi gốc văn vật của sự học Nho của nước ta từ triều nhà Lý; Đánh ở Huế, là nơi thủ phủ xứ Trung kỳ; Ở Quảng Nam, là nơi chốn của tội nhân sinh trưởng học tập”.

Thế nhưng, dù có “nặng lời” nhưng người bị phê bình không lấy đó làm giận dữ, tức tối bởi họ xét vấn dề tranh luận trên cơ sở của học thuật. Và điều quan trọng nữa là cả hai sử dụng cách xưng hô lịch thiệp của người có học. Chẳng hạn, lúc tác phẩm Nho giáo của Trần Trọng Kim ra đời đã xẩy ra cuộc bút chiến dữ dội giữa tác giả với Phan Khôi qua nhiều số báo liền. Cả hai lúc ôn hòa, khi gay gắt nhưng trước sau người này vẫn xưng người kia “tiên sinh”. Kết thúc tranh luận dài ngày, Trần Trọng Kim còn viết: “Xin cảm tạ Phan tiên sinh đã cho tôi cái dịp để tỏ chút lòng đối với Khổng giáo và khoa học”. Thật nhã nhặn xiết bao. Ôn hòa xiết bao.

Hẵn chúng ta còn nhớ cuộc tranh luận về nguồn gốc ra đời trống võ Tây Sơn giữa nhà văn Nguyễn Văn Xuân và Võ Phiến. Ông Xuân cho rằng nó xuất phát từ cách đánh trống của nghệ thuật tuồng. ông Phiến lại lập luận khác. Lúc ấy, học giả ở miền Nam quan tâm bởi ngoài học thuật còn vì cách xưng hô điềm đạm, trước sau cả hai vẫn gọi “Nguyễn quân” hoặc “Võ quân”. Rất tôn trọng nhau.

Lề lối phê bình của thế hệ đàn anh, nay đã khác trước nhiều lắm. Gần đây xuất hiện quá nhiều ý kiến, phát ngôn nhằm “đánh chết tươi” bằng cách mạt sát, miệt thị “đối phương” hết lời. Vì thế, người bị phê bình không buồn trả lời lại, bởi không cùng một “kênh” từ học thức và nhất là tư cách thì tranh luận lại làm gì! Lời dặn dò: “Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”, chưa bao giờ có ý nghĩa tích cực như hiện nay.

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 8.11.2016

donghods5

 

Đêm qua, ngủ sớm. Nửa đêm về sáng, ngoài trời có mưa. Giật mình, tỉnh giấc. Mở cửa nhìn trời. Mưa về sáng là thế này à? Sực nhớ, ông Đoàn Chuẩn viết ca từ da diết quá đi thôi: “Có những đêm về sáng/ Đời sao buồn chi mấy cố nhân ơi”. Có phải do khoảng khắc giao thời ấy, khiến lòng người chùng xuống, lắng lại hơn chăng? Vì thế, vui cũng vui hơn mà buồn cũng nhiều hơn? "Anh buồn còn chỗ thở than/ Em buồn như ngọn nhang tàn thắp khuya". Người phụ nữ trong câu ca dao này buồn gấp bội phần. Đêm dài lắm mộng. Thức lâu mới biết đêm dài. Nỗi buồn quạnh quẽ, đơn độc, dằng dặt tương tư, ngàn đêm sầu mộng mới tê tái hơn nhiều.

Nhớ lại đôi câu ca dao đã đọc, nhận xét rằng, những ai lỡ hội tình duyên nửa đêm nghe tiếng gà mới hoảng hốt làm sao. Bởi nó báo hiệu một ngày nữa, sắp đến. Những ai làm lẻ/ vợ bé chưa kịp “cơm cháo” gì nghe tiếng gà gáy, hỏi sao không bực mình quát lên:“Chém cha con gà kia, sao mày vội gáy dồn/ Để tao mất vía kinh hồn về nỗi chồng con”? Tự dưng thấy thương thương phận mỏng cánh chuồn. Còn anh chàng kia, nhớ câu này đã thấy tức cười, bèn cười lên một tiếng cho đỡ sầu một chút: “Ước gì anh đặng vô phòng/ Loan ôm lấy phụng, phụng bồng lấy loan/ Ngặt con gà quá đỗi vô doan/ Mới vừa nằm xuống, nó đã lon ton gáy dồn”. "Vô doan" là vô duyên. “Gáy dồn” là gáy liên hồi. Dứt tiếng này, nối tiếp tiếng kia. Chuỗi âm thanh như không dứt. Ngay sau lúc bán mình chuộc cha, Mã Giám Sinh đã ép Kiều chung chạ, sau đó: “Những là đo đắn ngược xuôi/ Tiếng gà nghe gáy đã sôi mé tường”. “Sôi” tự nó đã hàm ý lúc ấy tiếng gà “gáy dồn”.

Lúc nửa đêm về sáng, mưa rào một trận, đất trời mát mẻ. Rồi tạnh ngay. Đứng nhìn trời ngó đất lúc thanh vắng. Rạng sáng. Lòng y reo vui. Và lại nghe tiếng gà gáy. Cảm thấy yêu đời quá đi mất. Cũng tiếng gà, nhưng nghe vào buổi trưa lại luôn cảm thấy chuỗi âm thanh ngân vang, trong veo, vút cao ấy luôn gợi về sự hiu quạnh. Như tiếng gió buốt đang trợt dài theo bóng nắng. Lại nhớ những trưa ở Đà Lạt, “Về trên phố cao nguyên ngồi/ Tiếng gà trưa gáy khan bên đồi/ Chợt như phố kia không người” (TCS). Một cảm nhận buồn bã sâu thẳm… Lại nhớ những này mới vào Sài Gòn, tình cờ có buổi trưa kia đang ngược xuôi giữa dòng đời tấp nập người ngợm xanh đỏ đèn đường ồn ào nháo nhiệt, giật thót người bởi nghe vọng đến tiếng gà gáy. Thân mật như có bàn tay vỗ vào vai. Y dừng xe lại. Viết ngay vào sổ tay:

Tưởng chừng như trên vòm xanh xa tít
Ai gọi tôi bằng những tiếng ru hời
Tôi ngơ ngác. Bỗng giật mình hoảng hốt
Chợt nghe ran gà gáy phía chân trời

Ơi âm vang của một thời tuổi nhỏ
Vọng về tôi xao xác gió thu phai
Thuở quê mùa chưa một lần vấp ngã
Tôi còn thơm như nắng đẹp trong ngày

Năm tháng qua. Sa đà vào kinh ngiệm
Tôi lãng quên âm điệu tiếng gà
Âm thanh ấy dại khờ trong trẻo quá
Đêm thị thành lăn lắc bóng quê xa

Chẳng biết rõ lòng vui hay buồn bã
Suốt nửa đời lăn lộn cõi người ta
Chợt chiêm nghiệm một điều thiêng liêng quá
Nghe gà gáy ran tôi lại nhớ quê nhà

Lúc nửa đêm về sáng, lại tự hỏi, sắp đến Tết chưa? Chưa hề, nhưng đã phải sống trong tâm thế đó. Đã vào nhịp viết lai rai cho báo Xuân, báo Tết. Năm nay là năm con gà. Trong 12 con giáp, có lẽ gà vẫn là con vật thân thiện, gần gũi nhất trong tâm thức người Việt. Thời còn bé, những ngày gần Tết, được mẹ dẫn đi chợ Cồn. “Không ven sông cỏ ướt/ Sao lại gọi chợ Cồn/ “Mời bà con mua “gộ”/ Tiếng rao nghe rất ngon”. Ấy là kỷ niệm về ngày thơ ở quê nhà. Ngày ấy, y thích mua những con tò he. Kìa, trông con gà rực rỡ làm sao. Cái mồng đỏ chói, cánh, lông đủ sắc màu xanh, đỏ, tím, vàng; lại cái mỏ màu vàng nghệ nữa chứ. Xinh xắn, đáng yêu quá đi mất. Không phải ngẫu nhiên, nhà thơ Đoàn Văn Cừ miêu tả Chợ Tết, có một hình ảnh rất đáng yêu. Đọc là nhớ về ngày thơ ấu: “Lũ trẻ con mải ngắm bức tranh gà/ Quên cả chị bên đường đang đứng gọi”. Chao ôi, chợ Tết thời nào cũng vậy. Đủ cả. Không thiếu một thứ gì. Đọc câu thơ, có thể hình dung ra một đời sống ấm no, sung túc, dù ít ra, có túng thiếu gì trong năm đi nữa nhưng đã ngày Tết phải sắm sửa đâu ra đó. Thành ngữ có câu: “Giàu, khó ba mươi Tết mới hay” là vậy.

Theo chị/ mẹ đi ra chợ Tết, đứa trẻ không chỉ xem tranh gà, còn có thể nhìn thể tận mắt nữa. “Những mẹt cam đỏ chót tựa son pha/ Thúng gạo nếp đong đầy như núi tuyết/ Con gà trống mào thâm như cục tiết/ Một người mua cầm cẳng dốc lên xem”. Hay nhỉ. Sao lại xem gà bằng cách “cầm cẳng dốc lên”? Hôm nào về quê, hỏi mẹ thử xem sao. Ít ai biết nhà thơ Hoài Anh có viết câu rất hay về bức tranh gà. Qua trí tưởng tượng của thi nhân: “Bác thợ lật giấy/ Con gà đứng dậy/ Ô sao bỗng thấy/ Mắt gà chớp nhanh…/ Cái mào lửa cháy/ Cổ vươn tiếng gáy/ O o bình minh”. Từ tranh, con gà bước ra đời thường, có thể hiểu là sự giao giữa nghệ thuật với cuộc đời.

Ngày xửa, ngày xưa, đã lâu lắm rồi. Đó là thời Tả quân Lê Văn Duyệt còn là Tổng trấn Gia Định. Ông rất mê thú chơi đá gà? Cơn cớ tại làm sao? Có tài liệu cho rằng, vì ông quan niệm: Gà là loài cầm thú có năm đức tính lớn: Đầu có mào như đội mũ gọi là Văn; chân có cựa bén, sắc làm vũ khí gọi là Vũ; thấy kẻ địch hiên ngang xông vào đánh là Dũng; thấy cái ăn đều gọi bạn là Nhân; cứ tới giờ nhất định cất lên tiếng gáy báo sáng là Tín. Đúng quá, cha chả là đúng. Nghe cứ đến đâu, gật đầu đến đó.

Và còn thấy rằng, trong các con giáp thì gà vẫn là được tiếng khen nhiều nhất. Không tin à? Cứ khảo sát ca dao tục ngữ ắt rõ. Chẳng hạn, lúc khách đến chơi nhà, có lần cụ Nguyễn Khuyến than thở: “Ao sâu, nước cả, khôn chài cá/ Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà/ Cải chửa ra cây, cà mới nụ/ Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”. Dù gì đi nữa, “Khách đến nhà, không gà thì vịt” là một cách tỏ lòng hiếu khách xưa nay của người Việt. Thời @ này, nếu thế, chỉ cần khoác vai bạn, rủ nhau ra quán nhậu, gọi ngay món gà xé phay. Xong tất. Mà này, nhớ bảo chủ quán cho thêm thứ này vào món nhậu nữa nhé. Gì vậy? Xin thưa, đã ăn gà đúng điệu nghệ ắt phải tuân theo lời dặn dò: “Con gà tục tác lá chanh/ Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi/ Con chó khóc đứng khóc ngồi/ Bà ơi đi chợ mua tôi đồng riềng”. Các bà nội trợ ngày xưa hóm quá đi mất. Lời dặn này được lồng vào nhịp thơ lục bát, nhờ thế dễ đi vào lòng người từ nhiều thế hệ, có thể từ hàng ngàn năm trong nghệ thuật ẩm thực của người Việt đấy chứ?

Và khi cầm đũa, đừng quên: “Nhất phao câu, nhì đầu cánh”. Thịt gà ngon. Ai dám bảo không ngon? Nhưng này, xin được hỏi, nó ngon đến cỡ nào? Nếu nhà văn ắt họ có đủ vốn từ để diễn tả cái ngon đó mà đọc xong, ta lại nuốt nước bọt cái ực. Còn đây, hãy nghe ông bà mình ví von:  “Gạo tám xoan, chim ra ra ràng, gái mãn tang, gan gà giò”; “cơm chín tới, cải ngồng non, gái một con, gà gạy ổ”. “Gạy ổ” tức là mới nhảy ổ. Gà không quá “chiếp hoi” cũng không quá già. Phải là “Chó già, gà tơ”. Chưa cần ăn vội, chi cần nghe thấy lớp lang thứ tự ấy, khách háu ăn đã cảm thấy cồn cào ruột gan lắm rồi. Phải há mồm ra bảo vợ một câu cho đáng mặt đàn ông: “Này mình, chiều nay, thịt gà nhá”. Cô vợ đáo để tợn, bèn ỏn ẻng mà rằng: “Vâng ạ. Muốn thì em xin chiều nhưng xin chớ có… như gà đấy nhé”. Dứt câu nói ấy, cái đuôi mắt lá răm dài đến là duyên. Đố ai biết tại làm sao?

"Gà nào hay bằng gà Cao Lãnh/ Gái nào bảnh bằng gái Tân Châu/ Anh thương em chẳng ngại sang giàu/ Mứt hồng đôi lượng, trà Tàu đôi cân". Chép lại câu ca dao này, đơn giản chỉ vì ấn tượng với từ “bảnh”. Bảnh/ bảnh lảnh/ bảnh tẻn/ bánh tỏn. Lúc tỏ tình, dẫn người đẹp vào quán Truyền Ký ở Chợ Lớn ăn gà hấp muối là “bảnh” chứ gì? Đúng thế. Y chứ còn ai. Nhưng thích nhất, với y, vẫn là ăn gà luộc, để nguyên con, thích ăn đâu, cứ dùng tay xé đến đó. Ngon phải biết. “Thịt gà, cơm nếp đàn bà/ Cả ba thứ ấy đều là dùng tay”. Những tay hảo hớn sành điệu ẩm thực đã nói, chỉ có từ đúng đến đúng.

Không chỉ món ăn ngon, hình ảnh của con gà cũng đi vào cái đẹp, chẳng hạn, “Một thương tóc bỏ đuôi gà/ Hai thương ăn nói mặn mà có duyên”. Tóc đuôi gà như thế nào? Trả lời câu hỏi này, xin dành cho các nhà làm tóc. Mỗi người một chuyên môn, tay mơ thì lo làm thơ, chớ bàn không tới đầu tới đũa thiên hạ cười cho. Chẳng dại. Chỉ nhớ đến câu ca dao tuyệt hay: “Chị kia bới tóc đuôi gà/ Nắm đuôi chị lại hỏi nhà chị đâu? Nhà tôi ở dưới đám dâu/ Ở trên đám đậu đầu cầu ngó qua/ Ngó qua bụi bắp trổ cờ/ Đám dưa trổ nụ,  đám cà trổ bông”. Rõ ràng cách chỉ đường khá... kỳ cục. Đố ai tìm ra được nhà cô ta ở đâu! Mà tại sao cô ta trả lời ỡm ờ đến thế? Hãy nghe nhà văn Mai Văn Tạo giải thích: “Ngày xưa, trước những năm Bốn mươi, các cô gái làng quê bới tóc, cô nào muốn làm dáng, thên duyên, chừa một tí tóc ló ra khỏi búi tóc. Trông giống cái đuôi gà. Thế là đẹp đấy. Tôi nghĩ anh chàng nào tán gái, mà lại xấn xổ nắm tóc, còn có nghĩa là nắm đầu. Nắm đầu là khi đánh nhau, hoặc hạ nhục. Đàng này ve gái kia mà?”. Ông Tạo ngạc nhiên cũng phải thôi.

Mà xin hỏi, “ve gái” dễ hay khó? Khó lắm chứ. Ông bà ta từng ví von: “Nhất chặt tre, nhì ve gái”. Hễ những ai đã từng chặt tre, mới cảm nhận được cái sự nhọc nhằn của nó. Trong câu ca dao trên, anh chàng kia ve gái thuộc hạng xoàng, tầm thường hạng bét vì chẳng có nghệ thuật gì. Chỉ là hành động của sự thô lậu. Do đó, cô gái trên mới có cách phản ứng lại nhưng vô cùng văn hóa, vô cùng bản lĩnh, vô cùng điệu nghệ, tóm lại là rất “cao cơ”. Ông Tạo phân tích thêm về cách chỉ đường của cô gái: “Ẩn dụ sâu xa về nhân cách người con gái đoan trang và tư cách một anh chàng hơi cà chớn. Chưa biết nhà người đẹp, có thể mới gặp lần đầu, đã vội vàng “hỏi nhà chị đâu?”. Cách hỏi rất ba gai - “nắm tóc” người ta mà hỏi! Người con gái đàng hoàng tất nhiên không ai chỉ chỗ ở của mình cho con người như vậy. Không trả lời không tiện, nặng lời càng bất lợi hơn. Chứ đối với anh chàng cà lơ kia đáng mắng, đáng tát tai và tặng hai chữ “cút đi”. Cô gái điềm nhiên chỉ chỗ ở nhà mình. Cái hay là chỉ mà không chỉ. Không làm cho anh chàng thô tục kia mất mặt. Biết đâu hắn chẳng nổi khùng. Cô gái khôn khéo chọn thái độ trung dung, nửa thật nửa đùa. Chỉ nẽo loanh quanh như đánh đố”.

Nghe xong câu: “Nhà tôi ở dưới đám dâu/ Ở trên đám đậu đầu cầu ngó qua/ Ngó qua bụi bắp trổ cờ/ Đám dưa trổ nụ, đám cà trổ bông", anh chàng cà chớn kia “nốc ao” cái oạch.

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 5.11.2016

 

bua-com-ngon-1R

 

Không nhớ từ lúc nào, y đã đọc bài thơ này trên báo báo nào, tác giả là ai? Thế nhưng, những lúc buồn bã, thất vọng khiến tâm hồn mệt mỏi, cay đắng, lại nhớ đến. Như môt liều thuốc giúp tinh thần phấn chấn trở lại. Như một niềm an ủi vui tươi. Không riêng gì y, nhiều người khác lúc nhớ về bữa cơm gia đình thời thơ ấu, bao giờ cũng vọng lại kỷ niệm chói chang nắng ấm. Rằng, nhân ngày dịp lễ, trên mâm bữa cơm của một nhà nọ có con gà thiến luộc vàng hườm, béo nhẫy! Ông bố vốn hài hước, vui tính bảo: “Gia đình ta, ai cũng yêu thơ. Mà ăn uống phải có văn hóa nghệ thuật, vì thế, bố quyết định mỗi người đọc một câu thơ. Ai nhắc đến bộ phận của con gà nào thì được thưởng phần đó”.

Cả nhà vui vẻ tán đồng.

Người cha cười khà khà ứng khẩu: “Bố đây làm chủ gia đình/ “Đầu, cổ” sáng suốt điều hành mới hay”. Rồi ông xén phần đầu, cổ bỏ vào bát. Tợp hớp rượu. Cườu khà. Kế đến, cậu con trai tiếp: “Con nguyền nối tiếp chí trai/ Chỉ xin “đôi cánh” tung bay giữa trời”. Cô con gái ấp úng: “Con là phận gái má hồng/ Cần “đùi chân” chắc, “gan lòng” trinh nguyên”. Hào hứng vỗ tay khen, bà mẹ tủm tỉm cười. Rồi, bà sẽ đọc câu thơ gì?

Biết chú út vốn háu ăn, vì thế, bà hạ một câu “đánh nhanh, diệt dọn”, tất nhiên, chỉ là một cách đùa hóm hỉnh: “Mẹ luôn son sắt “trái tim”/ Giữ “thân mình” dẫu tóc xanh bạc màu”. Vậy là xong. Nhìn thấy trên mâm trống trơn, chú út giẫy nẫy, khóc nhè: “Hu hu… thịt hết còn đâu”. Người cha vui vẻ dỗ dành: “Đây! Riêng con chiếc “phao câu” vàng hườm/ Cả nhà ai cũng thương con/ Đều dành cho út phần ngon đây nè”. Chú út có nín khóc? Sức mấy nín. Vẫn khóc. Biết trẻ con khoái tin lời hứa, ông bố bảo thêm: “Nín đi, đừng có khóc nhè/ Sang năm học giỏi, thơ vè cho hay/ Thưởng út nguyên con gà quay”. Cậu anh trai liền trêu: “Chú út khoái quá, cười ngay hì hì”.

Vui quá. Thương quá. Hạnh phúc đời người, tìm kiếm đâu  xa, đôi lúc chỉ cần vậy. Mà nhớ suốt một đời. Mà trong đời người, những bữa ăn có bố mẹ, anh chị em cùng ngồi chung một mâm. Mãi mãi là kỷ niệm đẹp. Trưa  qua đi làm, trên đường về nhà lẫm nhẫm mấy câu thơ đó. Rồi lại ngao ngán. Mỗi trưa, là ngao ngán. Chẳng biết phải ăn gì? Khổ thế.

Khá lâu rồi, đọc một thông tin Trên 6 triệu con heo xơi chất cấm vô bụng người Việt. Ám ảnh mãi. “Khi được cho ăn thức ăn có chứa các chất thuộc nhóm beta-agonist (gồm salbutamol, clenbuterol và ractopamine) với một tỉ lệ nhất định, heo sẽ bung đùi, nở mông, tăng trọng nhanh và giảm mỡ, tăng nạc... Tuy nhiên, người tiêu dùng ăn thịt heo có tồn dư salbutamol và clenbuterol lâu dần sẽ có nguy cơ bị ảnh hưởng xấu lên tim mạch, làm tim đập nhanh, tăng huyết áp, run cơ, rối loạn tiêu hóa, nếu nặng có thể nguy hiểm đến tính mạng và là nguy cơ cho những căn bệnh khác. Các nước trên thế giới đều đã cấm sử dụng nhóm beta-agonist để làm chất kích thích tăng trọng trong chăn nuôi. Từ năm 2002, Việt Nam cũng đưa các chất thuộc nhóm beta-agonist vào danh sách cấm (nguồn: Báo Tuổi Trẻ ngày 22.3.2106).

Rợn cả người.

Mới chiều tuần rồi, người em, bạn thơ Lê Hòa nhắn tin mời vào quán nhậu lai rai. Ngoài trời mưa như thác đổ. Gọi món thịt bò xào cần cho ấm bụng. Khói nghi ngút. Thơm tho. Vừa cầm đũa, ăn thử một miếng. Hòa phát hiện ra thịt giả, tức thịt heo bị biến thành thịt bò. Gọi tay quản lý nhà hàng ra, Hòa phân tích đâu ra đấy, cuối cùng, hắn phải đổi cho món khác. Thế đấy. Đôi lúc, bước vào nơi sang trọng, chắc gì đã ăn thực phẩm sạch? Có tiền đó, dù không nhiều nhưng vì sức khỏe, người ta sẵn sàng mua thực phẩm nhập khẩu để ăn mỗi ngày. Mua ở đâu? Lựa chọn thế nào? Phân biệt giả thật ra làm sao? Với y, luôn là bài toán khó.

Ngày kia, mẹ ốm, không thể đi chợ, y bèn tài lanh vào siêu thị. Lúc mang thức ăn về, huýt sáo hào hứng, chắc mẫm được mẹ khen cho một câu. Sướng nhé. Nào ngờ, bà cụ bảo: “Ra ngoài chợ nhìn thấy tận mắt, mua tốt hơn, chị dâu con nói với mẹ là không ít hàng kém chất lượng đã tuồn vào đó, họ đóng mác lại nên thiên hạ cứ tưởng thực phẩm sạch”. Nghe choáng luôn. Chẳng lẽ, chuyển qua ăn chay. Mà chắc gì đã an toàn?

Chẳng rõ, sau này các nhà nghiên cứu lịch sử sẽ bình luận thế nào về sự việc này? “Đổ xô đi mua muối, nước mắm”: Thông tin nước biển nhiễm độc tại các tỉnh miền Trung khiến người dân không dám ăn các loại thủy hải sản biển, đồng thời, sản phẩm được chế biến từ các vùng biển miền Trung cũng ế ẩm. Tuy nhiên, những ngày qua, các loại nước mắm, muối sản xuất tại các địa phương khác “cháy” hàng, khiến thị trường xáo trộn” (nguồn: Báo Thừa Thiên Huế Online ngày 29/04/2016 - 10:50). Một đất nước nằm dọc bờ biển Đông, ngàn đời làm muối, giỏi nghề đi biển mà nay không có cá, muối để ăn - nói như đồng nghiệp Ngô Kinh Luân đã từng than vãn: “Cạn lời”. Đúng là cạn lời đến độ không còn thốt ra lời nào nữa. Không thốt ra lời cũng là lúc từ hai hố mắt ứa ra từng giọt lệ cay đắng. Căm thù.

Lịch sử tiến hóa của dân tộc Đại Cồ Việt này, ông trời chơi khăm quá.

Lúc bị nô lệ, tiếng kêu than, niềm bi phẫn, sự réo gọi mãnh liệt của bao tử đã tạo nên sức mạnh vùng dậy giành lấy tự do, khát vọng được làm người. Giá trị lớn nhất của nền văn học hiện thực trước 1945 đã phản ánh rõ nét. Ám ảnh về miếng ăn ghê gớm lắm. Đọc để thương xót, để hiểu hơn kiếp người thuở ấy. Nhà văn Ngô Tất Tố có viết truyên ngắn về ngày Tết của một nhà nghèo. “Ý a, sáng rồi! Tết đến nơi rồi”. Những đứa trẻ réo gọi bố mẹ dậy “làm Tết”. Thế nhưng nhà không có gì để nấu, họ đành lần khần, khất mãi, mãi đến trưa, con cái mè nheo, khóc lóc. “Chúng con đói quá rồi, Thôi chẳng cần ăn giò ăn bánh gì nữa u ạ, U đi nấu cơm cho con ăn”; “Nhà hết gạo rồi, lấy gì mà nấu cơm được? Con có bú của em một miếng thì bú”. Vừa nói, chị Ất vừa vạch yếm nâu, chìa cái vú lép lẹp cho thằng bé năm tuổi. Sung sướng thằng Tuất kề miệng vào đầu vú mẹ, nhắm mắt, nóp má, hút một hơi dài. Tuy bầu sữa khan cạn, không thấm gì với dạ dày thằng Tuất, mà cái Mùi đứng cạnh, hai con mắt vẫn chòng chọc nhìn em như muốn ghen sự no nê của nó”. Truyện ngắn này, Cái bánh chưng in trên báo Tương Lai số 4 (18.2.1937).

Nghĩ về tương lai là hướng đến sự tốt đẹp hơn, chẳng hạn, cơm no, áo ấm, không còn vì nhìn cảnh vợ con nheo nhóc vì đói. Rồi bức bách đến độ phải treo cổ xong quách cái sự đời đen như mõm chó mực.

“Bu ơi con đói”, đang nằm bệnh, anh đĩ Chuột nghe tiếng khóc của con mà quặn lòng. Làm thế nào để bớt một miệng ăn? Tình huống của sự bi thảm buộc nhà văn viết tiếp. Viết tiếp đoạn này, có lẽ Nam Cao đau đớn đến bật khóc, người đọc cũng ứa nước mắt: “Anh lấy cái thừng, làm một cái tròng chắc chắn, dùng hết sức tàn còn lại, trèo lên ghế, hai chân khẳng khiu run lẩy bẩy. Anh buộc cẩn thận một đầu dây lên xà nhà, buộc xong, mệt quá, anh đu vào cái thừng, gục đầu xuống thở. Anh thấy lòng chua xót, nước mắt giàn ra hai má lõm. Rồi anh quả quyết, anh đứng thẳng người lên, chui đầu vào tròng, cái thừng cứng cáp cọ vào cổ làm anh rùng mình, khóc nấc lên một tiếng. Cả cái thân hình mảnh dẻ bắt đầu rung chuyển như một tàu lá run trước gió. Bỗng anh ngừng bặt, ngây người ra nghe ngóng. Tiếng ai vừa gọi ngoài ngõ, tiếp đến cái Gái thưa và chạy ra, tiếng người kia the thé:

- Bu mày đâu?

Tiếng cái Gái rụt rè đáp lại:

- Bẩm bà, bu con đi vắng.

- Đi vắng! Đi vắng mãi! Mày về bảo con mẹ mày nội ngày mai không trả tiền tao thì tao đào mả lên đấy. Cái giống chỉ biết ăn không.

Anh đĩ Chuột rít hai hàm răng lại. Hai chân giận dữ đạp phắt cái ghế đổ văng xuống đất. Cái tròng rút mạnh lại. Cái bộ xương bọc da giãy giụa như một con gà bị bẫy, sau cùng, nó chỉ còn gật từng cái chậm dưới sợi dây thừng lủng lẳng”.

Nghĩ về tương lại là hướng đến sự tốt đẹp hơn. Điều ấy đã đến. Khát vọng đổi đời đã đến. Người Việt giàu có hơn, chẳng còn ai phải sống mòn như các nhân vật dân đen trong dòng văn học hiện thực phê phán. Đúng thế. Nhưng ông trời chơi khăm thật. Giàu có hơn đấy. Sung túc hơn đấy. Nhưng rồi có lúc cầm một đống tiền trên tay, lại tự hỏi: “Mua gì để ăn?”. Ăn là để sống, chứ không thể ăn để chết. Câu trả lời khó khăn quá. Bao giờ mới trở lại cái ngày xa xưa? Trong quyển Tiểu học Quốc văn lớp Tư (NXB Sống Mới -1967) do nhà giáo Hà Mai Anh biên soạn, trang 36 có bài học thuộc lòng:

Rau thơm trái ngọt đâu tầy

Ruộng đồng trải khắp đó đây lúa vàng

Cửi Long một dãy trường giang

Sẵn tôm nhiều cá dễ dàng sinh nhai


Thôn trang gà, lợn chăn nuôi

Tiện bề tiếp tế khắp nơi thị thành

Tự do, no ấm, thanh bình

Biết bao gây dựng công trình mới nên


Chắc chắn gia súc ngày ấy không có những thứ mà cơ quan chức năng đã cảnh báo: Chất tăng trọng Cysteamine - người ăn phải thịt chứa chất này trong một thời gian dài có thể bị mắc ung thư vú, ung thư kết tràng và tuyến tiền liệt, suy yếu hệ thống miễn dịch...; Chất tạo nạc Salbutamol - gây nhức đầu, buồn nôn, tụt huyết áp, run chân tay, gây nhược cơ, làm giảm vận động của cơ, khớp, khiến cơ thể phát triển không bình thường. Thuốc an thần Prozil để gia súc giữ cân, dễ giết mổ, thịt hồng tươi khiến chất độc tích tụ trong cơ thể có nguy cơ dẫn đến rối loạn tiêu hóa, ảnh hưởng đến tim mạch, run chân tay, thay đổi huyết áp, rối loạn giấc ngủ, thậm chí đần độn. Tồn dư kháng sinh được nguy hiểm hơn chất tạo nạc, có thể làm suy giảm chức năng gan, thận, khiến cơ thể con người bị kháng thuốc.

Rợn cả người.

Đừng mong ước cả thiên đường

Hãy xin lấy nửa tấc vườn vắng hoa

Thơ Hồ Dzếnh. Y chưa “đạt đạo” đến cỡ đó. Những ngày này chỉ xin được trở lại như ngày xưa có bữa cơm được ăn thực phẩm sạch. Bình dị là thế. Đơn giản là thế. Sao lại khó khăn đến thế? Cay đắng đến thế? Lịch sử tiến hóa của dân tộc Đại Cồ Việt này, ông trời chơi khăm quá. Nói thế, oan cho ông trời. Bài học thuộc lòng Bữa cơm ngon, in trong sách Tập đọc lớp Ba, trang 64 (Bộ Giáo Dục miền Nam in năm 1966). Năm đó, y vừa lên 7, mẹ y đã 39 tuổi.

Ngày ngày tôi thích bữa chiều

Cơm thường xoàng xĩnh nhưng nhiều người ăn

Cả nhà đông đủ quanh bàn

Này ba, này mẹ, này đàn em thơ…

Rau dưa với thịt kho nhừ

Chén cơm trắng dẽo, ngọt lừ tô canh

Bữa ăn sum họp gia đình

Cơm rau thanh đạm, mặn tình thương nhau.

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 4.11.2016

nhac-si-VU-HOANG-1RRR

Nhạc sĩ Vũ Hoàng

 

Một ngày kia, ngày 16.1.2015 đang ngồi làm việc bỗng nhận được tin nhắn của nhà báo Hữu Thân: “Nhạc sĩ Vũ Hoàng vừa đột quỵ”. Thật bất ngờ, hôm nọ mới vừa tay bắt mặt mừng, trông anh còn khỏe khoắn. Vậy mà. Ngay sáng hôm sau, y đã cùng nhà văn Đoàn Thạch Biền vào Bệnh viện 115 thăm anh. Leo lên mấy tầng lầu, vừa đi vừa sực nhớ câu thơ của xướng họa giữa Tú Mỡ và Nguyễn Công Hoan: “Gối hạc thằng tôi còn lỏng lẻo/ Mình vân của bác cũng lao đao”. Ấy là lúc sức khỏe của người đi thăm bệnh lẫn người bệnh chẳng còn bảnh tỏn.

Trước kia, lúc bình thường, vẫn công việc hào hứng mỗi ngày, vẫn bia bọt “bán trời không mời thiên lôi”, ai cũng nghĩ sức mấy thèm lui tới bệnh viện. Nhưng hỡi ôi, ai lại không sẽ có lúc nằm lì một chỗ? Bước vào phòng, nhìn dung nhan bạn, y thốt lời khen bằng câu thơ Tú Mỡ: “Tốt lắm! Cái già tai ác thật/ Nó không nể bác chẳng từ tao”.  “Tốt lắm”, bởi lẽ nhờ đồng nghiệp, gia đình phát hiện kịp thời nên mọi việc khả quan hơn.

Với nhạc sĩ Vũ Hoàng, anh nổi tiếng ngay từ ca khúc Hương thầm  phổ thơ Phan Thị Thanh Nhàn. Thập niên 1980, đi đến đâu, tận hang cùng ngõ hẻm đến các hàng quán bình dân, nhà hàng sang trọng cũng đều nghe tiếng nhạc réo rắt, mê đắm hồn người. Nói cách khác, giới yêu nhạc, am hiểu về âm nhạc đã chính thức cấp nhạc sĩ Vũ Hoàng một passport để đi vào thế giới của âm thanh. Từ đó, như một kẻ suốt đời bị ám ảnh bởi mùi hương, Vũ Hoàng hoảng hốt kêu lên như Xuân Diệu đã từng mơ ước: “Tôi muốn buộc gió lại/ Cho Hương đừng bay đi”. Bằng các cung bậc, Vũ Hoàng trói buộc những làn hương mà anh đã tìm thấy qua thơ của bè bạn: Hương biển (Nguyễn Thái Dương), Hương xưa (Cao Vũ Huy Miên), Hương cúc (Lê Minh Quốc), Hương tràm (Đỗ Trung Quân), Hương đêm (Nguyễn Nhật Ánh)… Những ca sĩ La Sương Sương, Bảo Yến, Thùy Dương, Phương Thảo… một thời đã hát.

Ngày đó, tháng 7.1994, khi đĩa nhạc Mười khúc tình tự của anh do Công ty VHTH Q.11 sản xuất, y phát biểu: Có những mùi hương quyến rũ người này nhưng lại phụ bạc người kia. Hơn nữa, từng mùi hương cũng mang sắc màu đậm nhạt khác nhau để ám ảnh không nguôi hoặc để phai mau trong khoảng khắc… Vũ Hoàng muốn níu giữ lại tất cả. Vì lẽ đó, sẽ có mùi hương ở lại với anh, và cũng có làn hương theo gió bay đi. Dù sao, đôi khi chỉ một làn hương mong manh như tơ trời, như sương khói cũng trở thành một ám ảnh trong trí nhớ chúng ta. Vũ Hoàng bằng âm nhạc của mình thầm mong như thế. Và tôi cũng thầm mong như thế”. Lời giới thiệu này, Vũ Hoàng “chịu” lắm.

Đôi khi viết về bè bạn, dù một dòng cũng khó, nếu không có kỷ niệm cùng nhau. Nhớ về anh, tôi luôn nghĩ đến một kỷ niệm cũ: Khoảng cuối thập niên 1980 của thế kỷ trước, lúc, y vừa ra trường và bắt đầu bước vào nghề, cộng tác với nhiều tờ báo. Ngày kia, nhà văn Trần Thanh Tâm giao đi viết bài phỏng vấn Vũ Hoàng. Bấy giờ, anh Tâm đang làm tờ Bản tin Quận 6 và nhận “thầu” tạp chí Tuổi 18  - ấn bản phụ của tờ Tây Ninh thuộc cơ quan Đảng bộ Tây Ninh. Tờ Tuổi 18 ra đời phù hợp với xu thế báo chí lúc ấy. Sau một thời gian dài, chỉ đọc các tờ báo “chính thống” với tin tức chính trị - xã hội khô khan thì nay đã có những tạp chí chỉ thuần về giải trí, làm đẹp, tình yêu, hôn nhân, nấu bếp... nên cực kỳ “hút” khách.

Nhân đây nói luôn, loại ấn phẩn tương tự ấy, chẳng hạn Hãy nuôi dưỡng tình yêu - phụ trương của báo Phụ nữ TP.HCM mỗi kỳ in đến vài trăm ngàn bản. Cũng như Hãy nuôi dưỡng tình yêu, tờ Tuổi 18  đều do nhạc sĩ Từ Huy trình bày. Lúc ấy, trình bày đơn giản, ngoài bìa chỉ hình nữ diễn viên hoặc nữ sinh mặc áo dài trắng, đi xe đạp hoặc người đẹp cầm hoa, cười tươi roi rói là được. Do đáp ứng nhu cầu giải trí, bàn về chuyện đời thường thiết thực, hình ảnh đẹp nên hầu hết các tờ phụ san đều bán chạy. Rất chạy.  Cũng là nét mới mẻ của một giai đoạn do người làm báo phía Nam “bung ra” với nhiều ấn bản khác nhau. Thị trường báo chí thêm sinh động, nhiều sắc màu.

Từ Tuổi 18 dưới sự chỉ huy của nhà văn Trần Thanh Tâm, một loạt sinh viên mới ra trường, sau này, đã trở thành nhà báo chuyên nghiệp như Hữu Bảo, Trần Kim Sơn, Lê Khắc Cường…, tất nhiên có cả y nữa. Nhận lời phân công của anh Tâm, y đạp xe cọc cạch đến Nhạc viện, ngồi ngay quán cóc lề dường Nguyễn Du thực hiện bài viết về Vũ Hoàng. Tiếc không còn giữ bài báo này. Dần dần mối thâm tình ngày một đầy và y cũng bắt đầu có tác phẩm xuất bản. Rồi trong một cuộc trò chuyện, không nhớ ai đề xướng, hình như Nguyễn Văn Hiên thì phải, anh em đồng tình bắt tay thực hiện chương trình “Thơ nhạc vòng quanh Ký túc xá”.

Cứ mỗi cuối tuần luân phiên đến các Ký túc xá thực hiện chương trình văn nghệ, thành phần luân phiên nhau gồm có nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện, Vũ Hoàng, Nguyễn Văn Hiên, Thế Hiển, Từ Huy…; về phía nhà thơ, có Nguyễn Thái Dương, Trương Nam Hương, Đỗ Trung Quân, Đoàn Vy, Đoàn Vị Thượng, Lê Thị Kim, Lê Minh Quốc… Thời đó, còn trẻ nên còn sung. Có bài báo y đã viết đăng Báo Phụ Nữ TP.HCM -  không nhớ số nào, kể lại chuyện các bạn sinh viên leo lên cây nghe thơ, nhạc do hào hứng quá, vỗ tay nên... rớt té ạch đụi! Bây giờ nhiều người tưởng bịa, nhưng sự thật là thế. Thời ấy, đời sống còn thiếu thốn lắm, không có gì giải trí vào cuối tuần nên lúc anh em nhạc sĩ, nhà thơ đến Ký túc xá làm chương trình văn nghệ là cả ngàn sinh viên tham dự. Ôi, những ngày tươi đẹp đến thế là cùng.

Lúc vào Bệnh viện 115 nhìn tác giả Hương thầm tự dưng “thương thầm”. À, cũng may. Trước lúc tai biến, Vũ Hoàng đã điện thoại cho biết sắp in một tuyển tập nhạc và có nhờ anh em viết giúp đôi lời cảm nhận, in trong sách như kỷ niệm bạn bè. Y nhận lời. Nhận email các ca khúc của anh đã sáng tác, bỗng giật mình. Anh viết nhiều đề tài. Cả hàng trăm ca khúc đã phổ biến.

Viết gì cho bạn? Đôi khi chơi với nhau, nhưng rồi để hiểu rõ những gì bạn đã làm, đã viết, đến lúc “tổng kết” lại thấy không dễ. Bởi lẽ, biết là biết vậy, đọc/nghe là vậy nhưng cụ thể nó ra làm sao? Cũng khó. Thôi  thì, chịu khó vậy. Mà chẳng lẽ là sự liệt kê, chẳng hạn, các thành tích, danh hiệu, bằng khen? Xoàng lắm. Với người sáng tác, điều còn lại cuối cùng vẫn tác phẩm kia chứ? Những giấy xanh đỏ, mộc đỏ chói, rền vang tiếng vỗ tay, tràng hoa tươi thắm, lời chúc tụng hào phóng trong hội trường, hội nghị… có là gì không? Không là gì nếu sau đó, tác phẩm mất hút theo ngọn gió lãng quên vốn khốc liệt đến tàn nhẫn.

Cảm nhận từ Hương thầm, Nói với em, Bụi phấn (chung với Lê Văn Lộc), Phượng hồng (thơ Đỗ Trung Quân) và các ca khúc viết về Thanh niên tình nguyện Việt Nam, Màu hè xanh, y viết: “Trên cung bậc của sáu sợi dây đàn đã gắn kết với một số phận tài hoa, Vũ Hoàng hầu như đã chạm đến nhiều đề tài khác nhau. Một sự nghiệp có chiều sâu, bề dầy của Vũ Hoàng đã phản ánh một quá trình lao động bền bĩ theo năm tháng. Muốn được như thế, chắc chắn từ trong sâu thẳm của tâm hồn, Vũ Hoàng phải sống cùng, sống với những cảm xúc có thật để thăng hoa thành nhạc. Trong nhạc có thơ, có lúc anh phổ thơ bạn bè, có lúc những dòng thơ của anh đã tung tăng trên phím đàn.”.

Riêng nhà văn Đoàn Thạch Biền lại nhìn nhận anh ở các ca khúc thiếu nhi, nhắc lại một kỷ niệm ấm áp lúc anh giao Vũ Hoàng phụ trách mục “Ca khúc phổ thơ” trên tập san Áo Trắng. Anh viết: “Hiện nay, trên các Đài Phát thanh, Truyền hình đang nở rộ các cuộc thi Tiếng hát thiếu nhi, Tiếng hát học trò… Một số phụ huynh đã than phiền: Trong các cuộc thi đó các em đã phải hát những ca khúc dành cho người lớn, không thích hợp với lứa tuổi các em. Ban tổ chức cuộc thi thì biện bạch: Tại có rất ít nhạc sĩ viết ca khúc thiếu nhi dành cho các em. Tuyển tập 216 Ca khúc Nhi đồng, Mẫu giáo, Thiếu niên, Trung học Phổ thông, Sinh viên với tiêu đề Từ “Bụi phấn”... đến “Mùa Hè Xanh” của nhạc sĩ Vũ Hoàng được xuất bản, chắc chắn Ban tổ chức các cuộc thi sẽ chọn được những ca khúc thiếu nhi thích hợp với cuộc thi. Các em thí sinh cũng sẽ chọn được những ca khúc hay để thể hiện đúng với tâm tư và nguyện vọng của các em”.

Bạn bè chơi với nhau. Viết cho nhau như thế, được quá.

Trước đây, y viết câu thơ: “Thời tôi sống nhà thơ thì viết báo/ Để kiếm cơm hơn một chút danh hờ”. Không chỉ thế, ngay cả nhạc sĩ Vũ Hoàng cũng vậy thôi. Sau khi tốt nghiệp Khoa Sáng tác, lý luận, chỉ huy Nhạc viện TP.HCM (1984-1989), anh về làm báo Công nhân giải phóng (nay báo Người Lao động). Rồi làm Tổng biên tập tạp chí Du lịch TP.HCM. Thời anh làm báo Người Lao động, từ năm 1991, tờ báo này lần đầu tiên tổ chức Giải thưởng Văn nghệ sĩ được yêu thích nhất trong năm, nay gọi Giải Mai Vàng - nhằm tôn vinh những nghệ sĩ đã có những đóng góp tích cực cho các hoạt động văn hóa nghệ thuật.

Riêng cái tên “Mai vàng” tôi đồ rằng, do chính Vũ Hoàng nghĩ ra vì hai lý do: Thứ nhất, bấy giờ, anh là Trưởng ban Văn hóa nghệ thuật; thứ hai, không thể tìm ra một người thứ hai trên trái đất này mê đắm, đắm đuối sắc màu hoàng kim bằng Vũ Hoàng. Thân thiết với nhau từ thập niên 1980, chưa bao giờ, y thấy anh mặc áo gì khác ngoài màu vàng, ngay cả bút viết, dây đeo đồng hồ, nhẫn đeo tay… cũng chỉ mỗi màu vàng đậm nhạt khác nhau. Có phải do “Hoàng” còn có nghĩa là sắc vàng; hay còn vì lý do gì về… phong thủy? Chịu, không thể biết. Đã thân tình, thôi thì, biết vậy. Tò mò làm chi.

Còn chuyện này, có lẽ ai ai cũng thừa nhận: do nhạc sĩ nắm tờ báo nên từ lúc còn đương chức, chắc chắn Du Lịch TP.HCM vẫn là tạp chí chuyên ngành in văn bản… nhạc nhiều nhất. Số báo nào cũng có thơ phổ nhạc, nhạc mới sáng tác, nhạc một thời vang bóng v.v… Kể ra cũng là điều thú vị.

Nay, nhạc sĩ Vũ Hoàng đã nghỉ hưu. Về nhà, và tất nhiên danh vẫn tiếp tục sáng tác. “Đã mang lấy nghiệp vào thân”. Chỉ tiếc, sức khỏe không cho phép nên anh không thể lai rai, đàn đúm cùng bồ tèo chiến hữu. Có lẽ sẽ khó còn có thể nhìn thấy hình hình ảnh: lúc đã say, bao giờ Vũ Hoàng cũng “chữa cháy” bằng… vài lon nước ngọt. Nếu ông nhà văn Nguyễn Quang Sáng trước lúc rời khỏi “tửu điếm”, mặc các “hiệp khách” đã buông đũa, ông vẫn tì tì với món cơm ăn chung với cá kho mặn;  còn Vũ Hoàng, lúc ấy, với anh khoái khẩu nhất vẫn là ăn bún tươi chan với nước tương dầm ớt xanh cay đến xé lưỡi. Ôi, bạn bè  của một thời còn khỏe mạnh, có thể mỗi lúc bước vào quán, cứ cảm tưởng như cả nhà máy bia cũng không thể cung cấp nỗi!

Vậy mà, thoáng đó đã xa. Xa đến độ nhìn lại, đã thấy… sắp nghỉ hưu. Thử hát lại ca khúc Phượng hồng, anh phổ thơ Đỗ Trung Quân: “Những chiếc giỏ xe chở đầy hoa phượng, em chở mùa hè của tôi đi đâu?”.

Lòng buồn hay vui?

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 29.10.2016

 

kyyeukhoa-hpoc-Nma-Bo-1R

 

Sáng hôm qua, đi Bình Dương. Tham dự Hội thảo khoa học Hội thảo Văn học và Ngôn ngữ Nam Bộ do Khoa Văn học và Ngôn ngữ (Trường ĐH KHXH & NV-ĐHQG TP.HCM), Trường Đại học Thủ Dầu Một, Viện Văn Học đồng tổ chức.

Trong hiểu biết của y, từ trước đến nay, vẫn chưa có nhiều tập sách nghiên cứu về văn học miền Nam. Họa hoằn lắm, chỉ mới thấy trong Phủ biên tạp lục, nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784) có đề cập đến, nhưng cũng chỉ vài nét sơ lược. Về sau, các nhà nghiên cứu trong Nam như Phạm Văn Diêu, Nghiêm Toản, Phạm Thế Ngũ, Phạm Việt Tuyền, thi sĩ Đông Hồ, Ca Văn Thỉnh, Phan Văn Hùm… có quan tâm, lưu ý nhiều hơn nhằm bổ sung cho sự khiếm khuyết này. Sở dĩ phải nhấn mạnh điều này vì suốt thời gian dài, từ khi có văn học chữ Quốc ngữ, mảng văn chương, báo chí, ngôn ngữ miền Nam ít được đề cập đến. Thậm chí, còn có quan niệm lệch lạc rằng  Nam Bộ không có văn học và ngay cả tiếng nói của người miền Nam chỉ là thổ ngữ v.v…

Đến Bình Dương lần này, y hào hứng lắm. Có thể xem đây là hội thảo lớn nhất, có tầm vóc nhất bàn về văn học và ngôn ngữ Nam bộ với 123 tham luận, diễn giả đến từ nhiều tỉnh thành. Hội thảo bàn nhiều vấn đề từ lý luận văn học, văn chương Quốc ngữ, Hán - Nôm, văn học dân gian, vấn đề ngôn ngữ… từ đầu thế kỷ XIX đến năm 1975. Tập Kỷ yếu Những vấn đề văn học và ngôn ngữ Nam Bộ (NXB Đại học Quốc gia TP.HCM) gồm 2 tập với hơn 1.300 trang khổ lớn cũng được ấn hành.

Từ sau Đổi mới đến nay, nhiều nhà nghiên cứu như Nguyễn Đình Đầu, Nguyễn Huệ Chi, Lê Giang, Đoàn Lê Giang, Huỳnh Ngọc Trảng, Nguyễn Quảng Tuân… đã có nhiều chú tâm hơn về văn hóa Nam Bộ qua các công trình nghiên cứu có gía trị, Tuy nhiên, vẫn chưa đủ vì vẫn còn nhiều vấn đề bỏ ngõ… Chẳng hạn, trong tiểu thuyết Việt Nam hiện đại, ngày nay giới nghiên cứu ghi nhận nhà văn Song An Hoàng Ngọc Phách (1896 - 1973) là đại biểu khởi đầu đích thực, là người cắm cột mốc quan trọng cho sự hình thành của thể loại này với tác phẩm Tố Tâm in năm 1925. Nhưng trước đó tại Sài Gòn, năm 1887, P.J.B Nguyễn Trọng Quản (1865 - 1911) cũng đã cho xuất bản truyện Thầy Lazaro Phiền.

Tuy nhiên trong tham luận Nghĩ về sự “mất tích” của văn chương Quốc ngữ Lục tỉnh cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX trong văn học sử Việt Nam, nhà báo Trần Nhật Vy lại chứng minh, trước đó rất nhiều năm, từ năm 1881 chính nhà văn Trương Minh Ký với truyện Truyện Lang Sa diễn ra Quốc ngữ, in từng kỳ trên Gia Định Báo mới là người viết truyện đầu tiên.Tuy nhiên, ông Ký chỉ mới dịch lại thơ La Fontaine sang văn xuôi. Trước kia, khi ghi nhận các nhóm văn chương trong vùng tạm chiếm 1954-1975, các nhà nghiên cứu chỉ dừng lại với nhóm Sáng Tạo của Mai Thảo, hoặc nhóm Quan Điểm của Nghiêm Xuân Hồng, nay với tham luận Phác thảo về tuần báo Nhân Loại, nhà văn Lê Văn Nghĩa bổ sung thêm nhóm Nhân Loại với các bút yêu nước như Trang Thế Hy, Ngọc Linh, Sơn Nam, Lê Vĩnh Hòa… Thiết nghĩ, trong Hội thảo khoa học, điều cốt lõi nhất vẫn là các ý kiến tranh luận thẳng thắn. Có như thế, từng vấn đề đặt ra mới có thể dẫn đến kết luận cuối cùng; hoặc ít ra cũng là hướng đi để người sau tiếp tục hoàn thiện.

Sau phần Báo cáo chung, các đại biểu có những cuộc hội thảo riêng, tùy theo lãnh vực đã viết tham luận. Y tham gia ở Tiểu ban Tiếng Việt ở Nam bộ. Vốn không phải là nhà nghiên cứu, chỉ vì yêu thích tiếng Việt mà y có tham luận Một vài tiếng lóng miền Nam. Sáng nay, trên Báo Thanh Niên, đồng nghiệp là nhà báo Lê Công Sơn nhận xét: “Vấn đề tiếng lóng thịnh hành trước đây ở Nam bộ cũng là đề tài hấp dẫn được nhà thơ Lê Minh Quốc đề cập, gây thích thú. Nhiều từ nay đã cũ và thậm chí biến mất đã góp phần làm nên sự giàu có, phong phú, đa dạng thêm cho tiếng Việt và sự độc đáo cho văn học và ngôn ngữ của vùng đất phương Nam”.

Hôm qua, lâu lắm rồi mới gặp lại GS Bùi Khánh Thế, y đã thọ giáo môn Ngôn ngữ thời sinh viên. Theo thầy, từ nửa sau thế kỷ XIX: “Tiếng Sài Gòn lúc bấy giờ không chỉ  tiêu biểu cho phương ngữ Nam mà còn phản ánh càng đậm nét hơn các thuộc tính quan yếu của quá trình phát triển tiếng Việt: tiếp nhận sự lan tỏa của tiếng Việt truyền thống, quy tụ ngôn ngữ nhiều vùng miền và tinh tuyển các nét mới mẻ từ những ngoại ngữ tiếp xúc để bổ sung những đặc điểm hiện đại hóa các phong cách ngôn ngữ báo chí, một số thể loại văn học, đầu tiên đăng tải thử nghiệm trên báo chí trước khi công bố thành ấn bản. Một trong các ưu thế của báo chí là tính thời sự và phát tán nhanh. Và khi báo chí Sài Gòn thời ấy lan tỏa rộng rãi ra toàn vùng phương ngữ Nam, những đặc điểm quan yếu trong quá trình phát triển của tiếng Việt vốn có từ trước càng trở nên phong phú trong giai đoạn mới’.

Từ ý kiến này, y nghĩ thêm rằng, chính Quảng Nam, Bình Định là nơi trước nhất hình thành, định hình chữ Quốc ngữ nhưng nó trưởng thành, phát triển mạnh mẽ chính từ Sài Gòn, Nam bộ với công cụ đặc lực, hữu hiệu nhất là vai trò của báo chí. Lúc hội thảo, ngồi gần đồng nghiệp Trần Nhật Vy. May quá, anh có đem theo tờ Nam kỳ tuần báo in từ năm 1899. Lâu nay, y vẫn nghĩ  “nhựt trình/ nhật trình” là tờ báo phát hành hằng ngày. Không phải.  “Nhựt trình Nam kỳ in ra mỗi ngày thứ 5 trong tuần lễ” như bổn báo ghi rõ. Thử đọc lại bài thơ Đèn điển khí rất mới mẻ trong sự tiếp nhận văn minh lúc người Pháp mới sang:

Đêm tối sáng lòa tưởng sáng trăng
Ai ngờ điển khí  dọi ngoài sân
Bầu ly giữa cột xem tròn trịa
Dây thép hai bờ kéo thẳng băng
Tam giáo tinh cơ chưa rõ hãn
Vạn tiên diệu pháp có khi bằng
Nhiên đăng còn đoái miền Ngưu Chữ
Soi sáng dân đen tỏ đạo hằng

Bài thơ này in trên báo Nam kỳ số 68 (9 Février 1899), tác giả Mai Nham là bút hiệu của ông Trương Minh Ký. Đọc lại từng câu ắt hiểu thông. Thì ra tiếng Việt thuở ấy, đến nay vẫn không mấy thay đổi. Có thấy quảng cáo thuốc lá Bastos, bao bì có in hình cái lá. Trước kia cứ tưởng là họa tiết mỹ thuật, chẳng phải, “lá cây vân thảo (Trèfle). Có phải nay quen gọi lá phong? À, hóa ra tiếng “mầy” không thuở trước có hàm nghĩa khác, tham luận của Thạc sĩ Đào Văn Tùng, Chim Văn Bé có dẫn câu dao dao: “Ngày nào tui kêu mình bằng mầy/ Gối luôn chung gối dạ nầy mới vui”. Rồi lại do biến thể âm vị, câu lục bát cũng nương theo vần: “Chèo ghe sợ sấu cắn chưn/ Xuống bưng sợ đỉa, lên rừng sợ ma”. Câu này chỉ đọc lên, đã nghe âm điệu vướng vít, vướng víu: “Cá rô ăn móng, dợn sóng dưới đìa/ Kẻ nơm, người xúc biết dìa tay ai?”. Không chỉ "dìa",  tức "về" còn có một từ khác tương tự nữa, từ gì vậy? Xin đọc: "Công anh đốn ráng thả đìa/ Một mai cá cựu biết vìa tay ai?".

Ghi thêm câu này nữa: “Bảy với ba tính ra môt chục/ Tam tứ lục coi lại cửu chương/ Liệu bề đát được thì đương/ Đừng gây rồi bỏ thế thường cười chê”. Đương là đan. Không gì sung sướng cho bằng trong một ngày, không vướng bận gì, ngồi thong thả, máy lạnh điều hòa, ngã lưng dựa thành ghế, nghe và thỉnh thoảng ghi chép. Những vấn đề mình mù tịt, chẳng rõ ất giáp, có người đã nghiên cứu, tìm hiểu thì nay được nghe họ trình bày lại. Nghe đến đâu vỡ vạc ra đến đấy. Được thế, còn gì bằng? Tham luận của nhà nghiên cứu Lê Công Lý đã giải thích cặn kẽ vài từ quen thuộc mà chắc gì ai đã hiểu thấu nghĩa.

Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa
Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương

“Búng” là gì? ông Lý cho biết: “Đại Nam quấc âm tự vị của Huình Tịnh Của định nghĩa: “Búng là chỗ nước sâu làm ra một vùng”. Theo chúng tôi búng là biến âm của bung/bụng, là chỗ sông sâu phình rộng ra như cái bụng, cũng gọi bùng binh… Búng là tiếng Nôm, vốn chỉ hình dáng vật phình to ra (có khuynh hướng tròn): “Chung búng má kèn”, chỉ vẻ mặt không hài lòng (sụ mặt), hai má phình ra; “Miệng nhai cơm búng”, chỉ hành động người lớn nhai cơm và thức ăn trong miệng rồi lừa ra để đút trẻ con ăn; “Búng ngón tay”, là hành động dùng đầu ngón tay cái kiềm chặt đầu ngón tay còn lại tạo thành hình tròn rồi đột ngột bung ra. Đây cũng là cách đo kích thước của một vật nhỏ gọn: Con cá lóc bự (to) bằng một búng tay”. Suy ra, hiện nay do không hiểu từ “búng” nên đã có không ít địa danh thành “bún” như ông Lý cho biết, rạch búng Bò bị viết thành rạch bún Bò (Vĩnh Long), búng Xáng thành bún Xáng (Cần Thơ), chợ Búng gọi là chợ Bún (Bình Dương)…

Thêm từ này cũng “lắm chuyện” ra phết, do “có đá ngầm nổi lên dưới lòng sông, khiến cho dòng nước bị co thắt lại, chảy xiết và tạo nhiều xoáy nước rất nguy hiểm. Rất nhiều từ điển/ tự điển tiếng Việt gọi các đoạn sông như vậy là ghềnh (miền Bắc) hay gành (miền Trung và Nam bộ) tức hầu hết đều cho gành là biến âm của ghềnh”. Tuy nhiên, ông Lý còn cho biết trong Nam có nơi gọi là gãnh như ở huyện Ba Tri, Bến Tre có gãnh Mù U (Xã Bảo Thạnh), gãnh Bà Hiền (xã An Thủy)…”. Từ “gãnh”, với người Trung, Bắc đố mà hiểu. Tựa như từ “gụt” ở Quảng Nam, chẳng hạn bà mẹ y ân cần bảo: “Q ơi, quần áo con nhớp rồi, thay ra cho mẹ gụt”. Nhớp là dơ bẩn, gụt là giặt. Ngày kia, anh bạn Nguyễn Nhật Anh đố, “mọng” là gì? Tỷ như “Có về quê được thì về, đừng  hứa lèo mà em nó mọng”. “Mọng” là mong/ mong đợi/ mong chờ. Có lẽ ban đầu là “vọng” biến thành “mọng” và nay là “mong”.

Từ lúc nào con người ta biết yêu tiếng mẹ đẻ? “Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời” (Phạm Duy). Có lần, ông Duy bảo, đại khái, nếu sau này toàn bộ âm nhạc của ông chìm vào quên lãng, nhưng 10 nốt nhạc, ca từ trên còn lại với đời, đã là một sự toại nguyện. Có một cụm từ mà GS-TS Trần Văn Khê rất tâm đắc và nhấn mạnh nhiều lần: “thai giáo”. Đứa trẻ được người mẹ giáo dục ngay từ lúc còn nằm trong bụng. Rất ý thức điều này, trong những ngày mang bầu, bà mẹ ông đã nhiều lần nghe nhạc và bà nghĩ rằng, đó là cách tốt nhất gieo mầm tinh yêu âm nhạc dành cho con. NSND Kim Cương cũng thế thôi, bà đã lên sân khấu khi bà mẹ Bảy Nam đang mang bầu và suýt đẻ ngay trên sàn diễn. Những con người ấy, sau này đã theo nghề ắt khó ai sánh kịp. Tình yêu tiếng Việt hình thành ở đứa trẻ qua hát ru bằng ca dao mà người mẹ đã nghe lúc đang mang thai. Và khi lọt lòng, đứa trẻ lại nghe  bà/ mẹ/ chị hát ru lúc đưa nôi. Nếu toàn bộ ca dao Việt Nam mất đi, duy chỉ còn sót lại mỗi bài này, tự nó đã cho thấy sự vĩ đại của kho tàng dân gian đã truyền miệng ngàn đời. Nhạc sĩ Phạm Duy đã có công lớn khi phổ nhạc, thấm đẫm hồn người nhiều thế hệ qua giai điệu của một thiên tài âm nhạc.

Sao Tua chín cái nằm kề
Thương em từ thuở mẹ về với cha
Sao Vua sáu cái nằm xa
Thương em từ thuở người ra người vào

Sao Mơ sáu cái nằm chầu
Sao Khuê mấy cái nằm đâu

Sao Khuê chín cái nằm dài
Thương em từ thuở tình ngoài nghĩa trong
Sao Măng năm cái nằm ngang
Thương em từ thuở mẹ mang đầy lòng

Sao Vươn dăm cái nằm tròn
Sao Tư bốn cái nằm vuông

Sao Đôi hai cái nằm chồng
Thương em từ thuở mẹ bồng mát tay
Sao Hoa ba cái nằm xoay
Thương em từ thuở được vay nụ cười

Sao Băng bay vút vào đời
Sao Sa rơi xuống lòng vui

Sao Băng ngã xuống gầm trời
Thương em từ thuở mẹ ngồi nghĩ xa

Sao Sa rơi xuống vườn hoa
Thương em từ thuở người ta lại gần

Sao Hôm lấp lánh đầu làng
Sao Mai lấp lánh đầu thôn

Sao Hôm le lói đầu hè
Thương em từ thuở em về với ai
Sao Mai le lói ngọn cây
Thương em từ thuở về xây tình người

Sao Vân xa tít đầu trời
Sao Quanh cao ngất ngoài khơi

Sao Vân muôn cái mịt mùng
Thương em từ thuở nghìn trùng cách chia
Sao Quanh theo gót người đi
Thương em chỉ có trời khuya nhìn về

Sao ơi sao hỡi buồn gì
Sao ơi sao hỡi buồn chi

L.M.Q

Chia sẻ liên kết này...

 
 

Trang 15 trong tổng số 58